مدت زمان لازم برای مطالعه این مطلب : 3 دقیقه

مفهوم ادغام (Acquisition) چیست؟

ادغام در لغت به معنای ترکیب چند چیز با یکدیگراست و اقسام مختلفی دارد. عموما صاحبین بنگاه های تجاری به دلایل مختلفی از جمله افزایش بدهی و خطر ورشکستگی مبادرت به ادغام با رقیب خود می‎کنند تا بدین وسیله کسب و کار خود را رونق بخشند.

در حقیقت دو شرکتی که با هم ادغام می شوند، ماهیت حقوقی مستقل خود را از دست داده و به نوعی منحل می‎شوند. در نتیجه ی ادغام، مالک شخصیت حقوقی جدید می شوند . همانطور که می دانید، دارایی و اموال  شرکتها دو جنبه مادی و معنوی دارند و این سوال مطرح می شود که پس از ادغام، مالکیت اموال هریک از طرفین ادغام چه ترتیبی پیدا می‎کند؟

انتقال دیون، تعهدات و مطالبات از متقاضیان ادغام به شرکت جدید از جمله آثار حقوقی ادغام است. در ادغام شرکت های تجاری با تابعیت متفاوت، پروسه انتقال اموال و تفکیک حقوق متقاضیان ادغام، نیازمند شفافیت  و صراحت بیشتری در مفاد قرارداد ادغام است.

مفهوم رقابت در ادغام (Acquisition) چیست؟

عموما طرفین ادغام، دو شرکت رقیب هستند که به دلایل مختلف قصد ادغام می کنند. این سوال مطرح می شود که دو شرکتی که قبل از ادغام رقیب هم بودنند چگونه می توانند دانش فنی خود را به اشتراک بگذارند و به نوعی به نوآوری مشترک دست پیدا کنند ؟ به بیانی دیگر روحیه رقابتی سابق، منعی بر نوآوری های جدید و استفاده بهینه جامعه مصرف کننده ندارد! بدیهی است اگر روحیه رقابت طرفین، به شکلی هدفمند تعدیل پیدا نکند، محرومیت جامعه را در پی خواهد داشت. بنابراین ضرورت دارد که ارگانی بر شرکت های ادغام شده، نظارت داشته باشد.

آثار انحلال شرکت های متقاضی ادغام

در مفاهیم حقوقی، ادغام تهدیدی بر رقابت محسوب شده و درهمین راستا اعلامیه ضمانت اجراهای ادغام اتحادیه اروپا، بررسی تبعات ضد رقابتی را بر عهده کارگروه ادغام نهاده است. همانطور که بیان شد برای تاسیس شخصیت حقوقی شرکت حاصل از ادغام، نیازمند انحلال شرکت های متقاضی ادغام هستیم. به همین ترتیب دو موضوع مطرح می‎شود:

– ممکن است امکان دسترسی متقاضیان ادغام به دارایی های فکری محدود شود.

– در نتیجه ادغام، دارایی فکری متقاضیان ادغام، تجمیع شده و احتمال انحصار و عدم رقابت در بازار مطرح خواهدشد.

برای مثال در نظر بگیرید دسترسی دو شرکت رقیب به شبکه توزیع  و لیست مشتریان ، بالغ بر پنجاه درصد بازارهدف باشد. با ادغام متقاضیان، عرصه بر دیگر رقبا تنگ شده و به نوعی انحصار به وجود می آید. این موضوع تهدیدی جدی بر “رقابت موثر” است. انتقال دارایی های که تهدیدی بر “رقابت” هستند، به رقبای بالفعل یا بالقوه موجود حین ادغام از راهکارهای پیشنهادی حقوقدانها است. بدین ترتیب از نشاط بازارمحافظت شده و روحیه رقابت پذیری در بازار حفظ می‎شود.

آثار حقوقی ادغام (Acquisition) چیست؟

همانطور که گفتیم، سلب مالکیت یکی از آثار ادغام بنگاه های تجاری است که عموما با واگذاری شرکت یا واحد تولیدی یا دارایی های فکری همراه می شود.

واگذاری شرکت یا واحد های تولیدی : در برخی مواقع “واگذاری” به همراه “بنگاه تجاری” با تمام ظرفیت تولید آن از جمله کارکنان، سیستم های اطلاعاتی و مدیریتی و … محقق می‎شود. به نظر می رسد این انتقال، یک تجارت تثبیت شده برای شرکت جدید بوده و بسیار موثر و سودآور باشد. از سویی دیگر برای کارکنان آن شرکت، به ویژه کارکنان کلیدی، مایه دلگرمی است. با این انتقال، دیگر ملزمات تجارت از جمله گواهی اختراعات و دانش فنی نیز به انتقال گیرنده، واگذار می شود. از مزایای این واگذاری، کاهش آثار منفی روحیه رقابتی و خروج از نفوذ شرکتها قبل از تحقق ادغام است.

واگذاری دارایی های فکری : در برخی مواقع مراجع نظارتی ادغام، واگذاری دارایی فکری را از شروط ضروری ادغام می دانند تا بدین وسیله چالش های رقابتی را به حداقل رسانند. این دست از واگذاری، عموما انتقال اختراعات است اما در برخی مواقع، این انتقال در خصوص دانش فنی و اطلاعات محرمانه نیز مصداق دارد. بدیهی است صرف انتقال، کفایت نمی کند و زمانی انتقال به مفهوم واقعی محقق می‎شود که واگذار کننده، پشتیبانی فنی خود را پس از انتقال، ارائه دهد.

آثار سلبی ادغام (Acquisition) چیست؟

در صورت واگذاری دارایی های فکری، امکان استفاده از این دارایی ها برای واگذار کننده، وجود ندارد. دلیل این سلب امتیاز، کاهش مخاطرات جدی رقابتی است چراکه در صورت حفظ حقوق مالکیت فکری، قدرت و نفوذ بر بازارِ خریدار دارایی فکری، کاهش پیدا کرده و اشتیاق او برای سرمایه گذاری کلان و بازاریابی گسترده را از بین می برد. این موضوع به قدری اهمیت دارد که شرط “عدم تملیک مجدد” در قرارداد واگذاری، لحاظ می‎شود. لازم به ذکر است که با نظر کمسیون نظارت بر ادغام بنگاه های تجاری، امکان صدور رای به تملیک مجدد و عدم التزام به شرط قراردادی نیز وجود دارد.

ضمانت اجراهای ناشی از ادغام (Acquisition)

از آنجاکه با ادغام دو شرکتبرخی از ویژگی ها تغییر می کند، نیاز است طرفین ادغام ضمانت اجراهایی را برای پیشبرد اهداف مشترک پیش بینی کنند که می توان به موارد زیر، اشاره کرد:

– ضمانت اجراهای رفتاری : تنها هدف از آن، حفظ اتمام رفتارهای مخل رقابت نبوده، بلکه در پی افزایش رقابت مشروع در بازار است.

– منع رفتارهای تبعیض آمیز : به نوعی ضمانتِ ایجاد تعادل در دارایی های فکری شرکت های بالادستی و پایین دستی را فراهم می کند.

– شفاف سازی : با هدف رفع رویه های مخل رقابت تنظیم شده و تمام تجهیزات فنی طرفین ادغام را در بر دارد.

– الزام به اتمام قراردادهای انحصاری : این الزام در صورت لطمه به بازار  رقابت و ایجاد اختلال در بازار پیش بینی شده است.

– الزام به اعطای لیسانس اجباری : این الزام در صورت تشخیص کمیسیون رقابت و به دلیل جلوگیری از انحصار و افزایش بهره بری مصرف کننده پیش بینی شده است.

بررسی کارآیی ضمانت اجراهای پیش بینی شده در قرارداد ادغام (Acquisition) :

به نظر می رسد ضمانت های اجرایی اجراهایی که به آنها اشاره شد، متضمن جبران خسارت بازار  از منظر رقابت نیست. به همین دلیل، تضمین جبران خسارت، نیازمند ضمانت اجراهایی ساختاری از جمله ” تعهد به عدم افزایش قیمت” و ” حفظ تنوع محصولات” است. از مزایای این نوع ضمانت اجراها،  میتوان کارآرایی عمیق تر و بی نیازی از نظارت مستمر را نام برد.

حقوق ایران در ادغام (Acquisition) :

متاسفانه در قوانین ایران، صراحتی در ارزیابی ادغام وجود ندارد اما منطبق بر ماده 49 قانون اجرای سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی، ادغام در قلمرو ماده 48 با کسب رضایت از شورای رقابت در بازه زمانی یکماهه از زمان تقاضای ادغام، پیش بینی شده و سکوت شورا به اعتبار ادغام، تلقی کرده است. در تفسیر این ماده می توان گفت، استعلام شورای رقابت الزامی نیست و این موضوع در مواقعی که ادغام هزینه هنگفت اقتصادی را به همراه دارد، بازار رقابت را با مشکلاتی مواجه خواهد کرد.

در همین راستا، ضمانت های اجرایی در ماده 61 قانون مذکور پیش بینی شده که به دوازده بند تقسیم می‎شود. در خصوص ضمانت اجرا در اموال فکری ناشی از ادغام، ماده 51 اختیاراتی به شورای رقابت در تضمین حقوق اعطا کرده است. از آنجاکه بزرگترین تهدید برای نوآوران و مصرف کننده در ادغام دو بنگاه تجاری مبتنی بر دانش فنی، “انحصار ” است، ضمانت اجراهای پیش بینی شده حول محور انحصار تصریح شده و عبارتست از :

– توقف فعالیت و تحدید دوره حقوق انحصاری

– منع توافق یا مصالحه مرتبط با حقوق انحصاری

– ابطال قرارداد، توافق یا تفاهم مرتبط با حقوق انحصاری

از تفسیر ماده 49 می توان چنین استنباط کرد که طرفین متقاضی ادغام ارزیابی می شوند. به نظر می رسد شورا مختار است موانع ادغام را با ارائه راهکاری پیشنهادی برطرف کند و بدین طریق حافظ منافع نوآوران باشد و در عین حال اخلالی هم در بازار رقابت ایجاد نکند.

سخن آخر

از آنجاکه پویایی و سرعت توسعه و تغییرات فنی از ویژگی های بارز بازارهای فن آوری است، نیازمند مطالعات دقیق در صورت تقاضای ادغام هستیم. همانطور که گفته شد، پیش بینی و تبیین ضمانت اجراها در قرارداد های ادغام با همکاری حقوق دانها و متخصصان فنی راهگشاست. کشورهای توسعه یافته برای دستیابی به این مهم، مبادرت به بنای زیرساختهایی از طریق اعمال مقررات ویژه نموده اند . امید است که حقوقدانهای ایران نیز به این مهم توجه نمایند و با توسعه اختیارات شورای رقابت و آموزش قضات محترم این شورا، باعث رشد اقتصادی و دلگرمی نوآران حوزه فن آوری شود.

گردآورنده : مریم مهردوست