فعالان حقوقی در دنیای امروز در پی تساوی حقوق زن و مرد و عدم تبعیض حقوق آنان هستند. هرچند در برخی از جوامع موفق به کسب آن شده اند اما توان دسترسی به این موضوع ریشه در عرف، فرهنگ و اعتقادات مذهبی هر ملیت دارد. در این مطلب حقوق زن و مرد در زمان فسخ نکاح را به اجمال، بررسی می‌کنیم.

نکاح و شرایط فسخ آن چیست ؟

فعالان حقوقی در دنیای امروز در پی تساوی حقوق زن و مرد و عدم تبعیض حقوق آنان هستند. هرچند در برخی از جوامع موفق به کسب آن شده اند اما توان دسترسی به این موضوع ریشه در عرف، فرهنگ و اعتقادات مذهبی هر ملیت دارد. در این مطلب حقوق زن و مرد در زمان فسخ نکاح را به اجمال، بررسی می‌کنیم.

معنی نکاح و انحلال نکاح چیست ؟

نکاح یا عقد ازدواج عبارت است از قصد طرفین در ایجاد علقه زناشویی، با اراده طرفین محقق می شود ولی انحلال آن به دو صورت ارادی و غیرارادی صورت می پذیرد. فوت طرفین از مصادیق انحلال غیرارادی و فسخ، طلاق و بذل مدت ( بخشیدن باقی مدت عقد موقت به زن و پایان بخشیدن به نکاح ) از مصادیق انحلال ارادی است. در این مطلب، به تفاوت های فسخ نکاح و طلاق و اختیارات طرفین در فسخ نکاح می‌پردازیم.

حقوق زن و مرد در انحلال نکاح

منطبق بر قانون مدنی ایران، شرط تحقق نکاح، قصد و رضای طرفین است و به نظر می رسد حقوق زن و مرد در تحقق آن یکسان است. اما در انحلال نکاح، حقوق طرفین یکسان نبوده و اختیارتشان متفاوت است. فعالان حقوقی در پی تساوی این حقوق هستند و به همین منظور در میثاق های بین المللی و حقوق بشر نیز به این مهم اشاره و خواهان تثبیت تساوی طرفین در مدت زوجیت هستند. در حمایت از زنان و منع خشونت علیه آنان نیز کنوانسیون های متعددی تنظیم شده است. با وجود مقررات بین الملی، نیازمند قوانین روشن داخلی و ملی هستیم و بدون وجود قوانین اجرایی نمی توان عدالت را به تساوی اجرا کرد. عقد نکاح منطبق بر ماده 1120 قانون مدنی به فسخ، طلاق یا بذل مدت به صورت ارادی منحل می شود. فسخ و طلاق در فرض نکاح دائم و بذل مدت در نکاح منقطع مطرح می شود.

شرایط لازم برای فسخ نکاح چیست ؟

فسخ نکاح،  نیازمند بستری خاص است و تحت شرایطی امکان توسل به فسخ وجود دارد که عبارتند از:

 جنون مستمر : منطبق بر ماده 1121 قانون مدنی، جنون به شرط دائمی بودن، امکان فسخ را فراهم می کند. هرچند جنون می تواند ادواری هم باشد اما باید، مستمرا ظهور پیدا کند.

عیوبی که مانع از ایفای وظایف زناشویی شود .

* تدلیس : مبنای استناد به این عمل فقهی بوده و در قانون مدنی به آن اشاره ای نشده است اما مشاهده می شود که قضات با توسل به این شرط، امکان فسح نکاح را مهیا می دانند.

*هر فعل یا ترک فعل آگاهانه ارادی است که برای فریب طرف دیگر و پنهان ساختن وضعیت واقعی یک شیء انجام می شود .

متاسفانه نگاه قانونگذار برای محق بودن طرفین نکاح در امکان فسخ یکسان نیست و زن و مرد حقوق مساوی ندارند برای مثال، زمین گیری و نابینایی از هر دو چشم زن را از عیوبی شمرده که به مرد حق فسخ می دهد درحالیکه برعکس آن صادق نیست !

تفاوت فسخ نکاح و طلاق

حق فسخ نکاح برای طرفین عقد نکاح، پیش بینی شده است که در موارد بیان شده در قسمت قبل امکان استناد به آن وجود دارد اما طلاق حقی است که صرفا برای مرد پیش بینی شده و زن در این خصوص حقی هرچند نا برابر هم ندارد! البته مرد اختیار انتقال حق طلاق و وکالت آن را نیز دارد و همین امر موجب شده، آقایان  با هدف قدم برداشتن در تساوی حقوق زن و مرد به همسر خود وکالت در طلاق اعطا کنند.

تفاوت دیگر این دو آن است که فسخ نکاح منطبق برماده 1131 قانون مدنی فوری و غیر تشریفاتی است بدین معنا که برای تحقق آن، مانند طلاق، نیازی به مراجعه به دادگاه و دریافت گواهی عدم سازش نیست در حالیکه طلاق تشریفاتی است و برای تحقق آن باید به دادگاه مراجعه کرد.

دعوای بطلان نکاح ( باطل شدن عقد ازدواج ) چه شرایطی دارد ؟

در خصوص دعوای بطلان نکاح مهم ترین نکته‌ این است که با توجه به حساسیت عرفی، شرعی و حقوقی در خصوص نهاد خانواده، راه های اعلام بطلان نکاح که منجر به از بین رفتن علقه زوجیت ( ارتباط و محبت میان زن و شوهر) می‌شود، محدودتر از دیگر طرق انحلال علقه زوجیت است.

نکاح یا علقه زوجیت

قبل از پرداختن به دعوای بطلان نکاح ذکر این توضیح ضروری است که نکاح یا علقه زوجیت به طرق مختلف از میان می‌رود که از جمله آن می‌توان به طلاق، فسخ و بطلان در نکاح دائم و بذل مدت و اتمام مدت در نکاح منقطع اشاره کرد.

دعوای بطلان نکاح محدود به موارد زیر بوده و در صورتی که در این موارد نباشد، در زیر مجموعه طلاق یا فسخ باید بررسی شود.

موارد دعوای بطلان نکاح

– نکاح با محارم

– نکاح با با دوخواهر به صورت همزمان

– نکاح با خواهر زاده یا براردر زاده زوجه ( در صورت تنفیذ زوجه باطل نخواهد بود )

– نکاح با زنی که در علقه زوجیت است یا با زنی که در عده است با علم به عده و حرمت نکاح

– نکاح با زنی که به واسطه لعان تفریق با وی حاصل شده است.( به این معنی که زوج سه بار سوگند یاد کند که همسر وی مرتکب زنا شده است و زوجه سه بار با واسطه سوگند گفته وی را رد کند)

– نکاح در حال احرام

– نکاح با مادر، خواهر یا دختر پسری که با وی عمل شنیع لواط انجام شده است.

– نکاح با زنی که “سابقا” با دختر یا مادر وی نزدیکی به شبه انجام شده است.

– نکاح با همسر سابق که سه دفعه با واسطه طلاق رجعی مطلقه شده باشد مگر با دخالت محلل.

– نکاح با همسر سابق که با نه طلاق که شش عدد آن رجعی باشد مطلقه شده باشد ( حرام موبد )

– نکاح مسلمه با غیر مسلمان

– نکاح معلق

– نکاح با زن مجبور در صورتی که عقد به وسیله وی بعدا تنفیذ نشود.

– نکاح معلقی که مدت و مهر آن تعیین شنده باشد.

– نکاح در وصرتی که توالی ایجاب و قوبل آن رعایت نشده باشد.

– نکاح با شخص نامعلوم

– نکاح با دختر باکره بدون اذن ولی یا دادگاه خانواده به شرط عدم تنفیذ ولی یا در وصرتی که نکاح توسط دادگاه به مصلحت زوجه تشخیص داد نشود.

همان طور در بالا ذکر شد در صورتی که یکی از موارد بالا قابل اطلاق به علقه زوجیت نباشد، مورد از موارد بطلان نکاح نبوده و باید تحت نهاد حقوقی طلاق یا فسخ نکاح در صورت دائم بودن یا بذل مدت در صورت منقطع بودن بررسی شود.