حریم خصوصی و آزادی اطلاع رسانی

حریم خصوصی و آزادی اطلاع رسانی

حریم خصوصی و حق برآن، یکی از محدودیت های فعالین حوزه رسانه محسوب می‎شود. این تعریف در مقابل آزادی بیان قرار می گیرد. قوانین و مقررات مدنی و کیفری در پی ایجاد توازن بین دو حق مذکور هستند. در این مطلب به ماهیت و تحلیل حقوقی مفاهیم حریم خصوصی و آزادی اطلاع رسانی می پردازیم.

مدت زمان لازم برای مطالعه این مطلب: 4 دقیقه

مفهوم حریم خصوصی چیست ؟

حریم خصوصی بخشی از زندگی هرفرد و مشتمل بر اطلاعاتی است که اختیار افشاء آن با دارنده اطلاعات است. “حریم” در این مفهوم، به معنای تلاش برای محافظت از اطلاعات و جنگیدن با فردی است که به اطلاعات مذکور، تعرض می‎کنند.

به طور خلاصه می توان گفت حریم خصوصی بخشی از قلمرو زندگی هر فردی است که :

– در آن از آزادی آشکار سازی و بازخواست کیفری نقض کننده، برخوردار است.

– ورود و نظارت بر آن قلمرو، منحصرا در اختیار اوست.

– مداخله ثالث بدون اذن او مجاز نیست.

این مفهوم سه عنصر اصلی دارد که عبارتند از خصوصی بودن، مخفی بودن  و مصون بودن.

بیشتر بدانیم :
حریم خصوصی در قوانین ایران 

انواع حریم خصوصی:

حریم خصوصی جسمانی، مکانی، اطلاعات و ارتباطاتی. مهم ترین سند بین المللی مدعی حمایت و حفاظت از حریم خصوصی، اعلامیه جهانی حقوق بشر است که  ماده 12 آن، حق بر حریم خصوصی را از حقوق بنیادین هر فردی می‎داند.

حق یا حکم بودن حریم خصوصی :

از منظر حقوقی، حق یا حکم تلقی کردن حریم خصوصی، آثار متفاوتی دارد. با حکم تلقی کردن آن، امکان دخالت اراده در انتقال یا اسقاط آن وجود نخواهد داشت. حال اینکه با حق تلقی کردن آن، این امکان میسر است و می توان آن را منتقل یا ساقط نمود.

به نظر می رسد جنبه هایی از  حریم خصوصی که ناظر به شخصیت انسان است، حکم تلقی شده که قابلیت انتقال و اسقاط را ندارند و جنبه های غیرمرتبط با شخصیت انسان، در قالب اموال و حق در نظر گرفته شده و به همین دلیل قابلیت انتقال و اسقاط را دارند.

مطالعه بیشتر:  احیای توافق، بازگشت به برجام و آثار حقوقی آن

ارتباط حریم خصوصی و آزادی اطلاعات

عموما حریم خصوصی در تقابل با آزادی بیان Freedom of Speech  قرار می گیرد. آزادی بیان بر اصل آزادی اطلاعات استوار است که متاسفانه قوانین و مقررات ایران در این موضوع مرزهای روشنی را تعیین نکرده اما غرب دو رویکرد متفاوت از آزادی اطلاعات دارد که عبارتند از: آزادی مطلق وآزادی محدود. در رویکرد آزادی محدود اطلاعات، حریم خصوصی به شکلی تخصیصی از اصل آزادی اطلاع رسانی، استثناء شده است.

در حالت کلی آزادی اطلاعات Freedom of Information  دوبعد اساسی دارد که عبارتست از آزادی “اطلاعات” و آزادی “اطلاع رسانی”. در همین راستا برای افراد، حق دسترسی به اطلاعات Right to Information پیش بینی شده که به نوعی پیش نیاز بعد دوم آزادی اطلاع رسانی است.

اصل آزادی بیان و اطلاع رسانی در ماده 19 اعلامیه حقوق بشر بیان شده و عموما جزوی از بارزترین مستندات رسانه ها، در دعاوی تعرض به حریم خصوصی اشخاص قرارمی گیرد. رسیدگی به این دعاوی به تناسب ماهیت موضوع، متفاوت است و نمی توان گفت صدور آرا منطبق با آزادی “مطلق” اطلاعات یا آزادی “محدود” اطلاعات است ! چراکه حقوقدانها در پی ایجاد توازن بین ” حق اطلاع رسانی آزاد رسانه” و ” ممنوعیت نقض حریم خصوصی اشخاص” هستند.

فضای سایبری و حریم خصوصی

تعرض به حریم خصوصی اشخاص در فضای مجازی در مقایسه با فضای حقیقی، به دلیل ویژگی این فضا، سهل الوصول تر است. این تعرضات می توانند، فرامرزی باشند، چراکه اشخاص در اقصی نقاط جهان می تواند به طور همزمان در فضای سایبری فعالیت داشته و با فعالیت های خود، به حریم خصوصی دیگران لطمه وارد کنند. از بارزترین تعرضات فرامرزی می توان به اقدامات هکرها و سرقت اطلاعات اشخاص، اشاره کرد.

با ظهور شبکه های اجتماعی و حضور اشخاص در قالب کاربران شبکه های اجتماعی، هویت کاربران در آن شبکه ها به اشتراک گذاشته می شود و به نوعی حریم خصوصی آنها بیش از پیش در معرض نقض و تعرض قرار می گیرد.

اما فضای سایبری چگونه بستری مناسب برای متعرضین حریم خصوصی، ایجاد می کند؟

– امکان ناشناس بودن کاربران در فضای سایبری، فرصتی برای نقض ایجاد می کند. بدین معنا که فرد ناشناس می تواند به حریم خصوصی اشخاص تعرض کند. هرچند در صورت تنظیم دادخواست از سوی قربانی، امکان پیگرد قانونی و تشخیص هویت متعرض وجود دارد اما باید در نظر داشت که در اغلب موارد قربانیان با تهدید، از پیگرد قانونی جرم منصرف شده و به دلیل ناشناس بودن تهدید کننده، مسیر سوء استفاده و تعرض برای متجاوز فراهم می‎شود.

مطالعه بیشتر:  حریم خصوصی در قوانین ایران

– آنلاین بودن مستمر اشخاص در فضای سایبری، خطر نقص حریم خصوصی را افزایش می دهد. به عبارتی اشخاص برای رفع احتیاجات خود از جمله مراودات مالی و ارتباطات کاری تا غذا خوردن خود، نیازمند فضای سایبری هستند و به دلیل همین وابستگی، مسیر زندگی خود را در این فضا، ترسیم می کنند.

– انحصارطلبی شرکت های خدمات رسانی در فضای مجازی، خطری در نقض حریم خصوصی اشخاص است. این شرکت های خدمات رسانی عموما جزو شرکت های برتر هر کشوری هستند که به دلیل اعتبارآنها، کاربران منحصرا از آنها برای دریافت خدمات مورد نیاز خود، استفاده کرده و به نوعی ریسک تعرض به اطلاعات خود از سوی شرکت مذکور، بالا می برند.

نقض حریم خصوصی در فضای مجازی چگونه اتفاق می‎افتد؟

تسریع و تسهیل نقض حریم خصوصی در فضای مجازی از مهمترین معایب رشد تکنولوژی محسوب شده که به جرایم سایبری موسوم هستند. نقش بزه دیده و اقدامات پیشگیرانه نیز در این جرایم اهمیت دارد و به نظر می رسد در تحقق بزه سایبری، مواردی چون ضعف شخصیتی بزه دیده، عدم اطلاعات کافی در محافظت از داده ای خود در وقوع جرایم سایبری نقشی تعیین کننده دارد. در خصوص پلتفرم های امروزی، عموما تیم محاظت از امنیت وجود دارد که در صورت گزارش تخلف Report با ذکر دلیل، وارد عمل شده و به نوعی از حساب شخصی کاربران، حمایت می‎کنند.

از مصادیق اقدامات دیجیتالی در پیشگیری از جرم و تامین امنیت فعالیت کاربران در فضای سایبری، می توان به امضای دیجیتالی اشاره کرد.

در موارد بسیاری اشخاص بدون اذن، مبادرت به ضبط صدای سخنگو و فیلمبردای از او کرده و از همین طریق بزه دیده را تهدید می کنند. امروزه این اقدامات جرم انگاری شده و منطبق بر قانون مجازات های اشخاص در امور سمعی و بصری ( ماده 5) مصوب 1386، رسیدگی شده و متهم مستوجب حبس و محرومیت از فعالیت های اجتماعی است. همچنین انتشار عکس های غیراخلاقی نیز جرم انگاری شده و منطبق بر ماده 16 و 17 قانون جرایم رایانه ای مصوب 1388، رسیدگی می شود.

بیشتر بدانیم : انتشار عکس های مبتذل در فضای مجازی چه تبعاتی دارد؟

گردآورنده : مریم مهردوست