مجله حقوقی اندیشه

این مطلب به بررسی میزان مالکیت مادی و معنوی دارنده و صاحب آثار هنری و رابطه ی آن با صدا و سیما می پردازد.

در یک ماه گذشته، اخبار متناقضی از هنرمندان در واکنش به اتفاقات اخیر در فضای مجازی منتشر شده است. فاررغ از سمت و جهت سیاسی هر یک از هنرمندان که از حقوق مسلم آنهاست، توجه به مالکیت آثار تولیدی به واسطه نقش آفرینی آنها جای تامل دارد. برای مثال چند هفته گذشته آقای مهران مدیری به واسطه انتشار ویدیویی عدم رضایت خود را از انتشار تصاویر خود از صدا و سیما مطرح کرد. حال این سوال مطرح می شود که آیا منع هنرمند، وجاهت قانونی دارد؟

لازم به یادآوری است که در حالت کلی، اصل بر مالکیت مادی و معنوی هنرمند بر آثار خود است اما در خصوص آثار مشترک-جمعی از جمله آثار نمایشی این اصل جاری است! مالکیت آثار سفارشی چگونه است؟

در مبانی مالکیت فکری، دارنده اثر حق انتقال حقوق مادی خود را دارد و عموما به واسطه انعقاد قرارداد با تامین کننده مالی اثر و در ازای مبلغی مشخص حق مذکور را منتقل می کند. در موارد بسیاری، تامین کننده مالی آثار نمایشی، بهره اقتصادی مضاعفی در مقایسه با هنرمند اثر داشته است یا بالعکس که به واسطه توافق قبلی طرفین ( قرارداد) قابلیت اعتراض ندارد. در ویدیو منتشر شده اولیه، ادعای آقای مهران مدیری از منظر حقوقی وجاهت قانونی نداشت چراکه اثر مذکور در زمره آثار نمایشیِ سفارشی بوده و مالکیت آن با صدا و سیما است. بدیهی است در مواقعی که اثر سفارشی نبوده و مالکیت با خود هنرمند باشد از منظر حقوقی، حق منع استفاده ثالث از جمله صدا و سیما وجود دارد. برای مثال، آواز ربنا متعلق به استاد شجریان از نمونه بارزی بود که با اعلان عدم رضایت استاد، صدا و سیما از پخش و انتشار آن منع شد.