حمایت از آثار ادبی و هنری در ایران

حمایت از آثار ادبی و هنری در ایران چگونه است؟

کنوانسیون برن به منظور حمایت از این آثار پیش بینی شده است. متاسفانه کشور ما تاکنون عضو این کنوانسیون نشده و در نتیجه از حمایتهای بین الملی برخوردار نیست. قوانینی در این خصوص، مانند قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 تصویب شده که ماده 22 این قانون شرط حمایت را به شرح زیر بیان کرده است.

 حمایت از آثار ادبی و هنری در ایران

شرط چاپ یا نشر اثر در قوانین ایران چیست؟

قانونگذار ایرانی، آثار مورد حمایت را از نقطه نظر تشریفات مشروط نکرده و تنها چاپ، نشر و اجرا شدن آن را در ایران شرط حمایت اساسی از اثر قرار داده است. منظور از ماده 21 قانون 1348 این است که ثبت اثر برای پدیدآورنده امری اختیاری است و او می تواند با مراجعه به مراجع اعلام شده از سمت وزارت ارشاد، اثر خود را با نام و عنوان و نشان ویژه به ثبت رساند. اختیاری بودن ثبت، باعث نمی شود که آثار ثبت نشده، از شمول حمایت قانون خارج باشند. بدون توجه به تشریفات خاص و عدم رعایت آن، کلیه آثاری که در ایران به چاپ رسیده اند مشمول حمایت قانون قرار می گیرند. بنا براصل مشابهت پدید آورنده،کشور عضو اتحادیه، بین پدیدآورنده ملی و پدیدآورندگان خارجی (تبعه ای که کشور وی عضو اتحادیه نیست) تفاوتی قائل نیست، مگر اینکه پدیدآورنده ملی در کشور مورد نظر، از قانون حامی مالکیت ادبی، بهره مند شود.

پدیدآورندگان آثار منتشر شده از قواعد حقوق قراردادی استفاده می کنند، مشروط بر اینکه از اتباع کشور عضو باشند. قواعد حقوق قراردادی برای پدیدآورندگان آنها قابل اجرا نیست مگر اینکه انتشار اولیه اثر در سرزمین یکی از کشورهای عضو اتحادیه انجام گیرد و در این مورد فرقی بین پدیدآورنده تابع کشور عضو اتحادیه یا غیر عضو نیست. این قواعد در تمام کشورها، همانند کشور مبدا اثر (یعنی کشوری که انتشار اولیه در آنجا به عمل آمده) جاری است. طبق ماده 23 قانون حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348، حقوق مادی پدیدآورنده زمانی از حمایت این قانون برخوردار است، که اثر برای نخستین بار در ایران چاپ، پخش،نشر یا اجرا شده باشد و نه هیچ کشور دیگری. بنابراین لازمه حمایت از اثر این است که اثر مورد حمایت، بر حسب نوع و کیفیت آن برای اولین بار در ایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجرا شده باشد. پس تفاوتی بین اینکه اثر متعلق به تبعه ایران یا تبعه بیگانه باشد نیست، در نتیجه بهره برداری از این گونه آثار هیچ ضمانت اجرایی ندارد. لذا اگر اثر تبعه خارجی یا تبعه ایرانی پیش تر در کشور دیگری منتشر شده، نمی تواند به موجب قانون ایران از حمایتهای مندرج در قوانین ایران بهره مند شود. این راه حل که از نظر اخلاقی وحسن تفاهم بین المللی قابل انتقاد است، با ملاحظات مربوط به مصالح ملی به ویژه در مورد کتابهای ملی توجیه می شود. اگر ترجمه و نشر آثار خارجی بدون اجازه پدیدآورنده ممکن نبود، اشکالاتی در راه نشر این اثرها پدید می آمد. چرا که ممکن است مولفان یا ناشران خارجی مبلغ گزافی در ازاء ترجمه ونشر اثر در ایران مطالبه کنند و همین امر مانعی در راه ترجمه و نشر اثر ایجاد کرده یا لااقل موجب بالا رفتن بهای کتاب در ایران شود.

مطالعه بیشتر:  سرقت علمی چیست؟

ممنوعیت چاپ اثر بدون رضایت صاحب اثر در قانون ایران

ماده 2 و 3 قانون ترجمه و تکثیر آثار صوتی مصوب 1352, خصوصا ماده 6 قانون مذکور تا حدی از آثار منفی جلوگیری کرده است. به موجب ماده 2 این قانون، تکثیر کتب و نشریات به همان زبان و شکلی که چاپ شده، به قصد فروش یا بهره برداری مادی، از طریق افست یا عکس برداری یا طرق مشابه بدون اجازه صاحب حق ممنوع است.

نگارنده : مریم مهردوست