مجله حقوقی اندیشه

مدت زمان لازم برای مطالعه این مطلب : 3 دقیقه

آثار تجسمی چه نوع آثار هستند؟

هنر تجسمی یا هنر بصری، به آثاری اطلاق می شود که توسط حس بینایی قابل درک است و شامل آثار طراحی در معنای عام، مجسمه سازی، عکاسی، صنایع دستی، فیلمسازی و معماری  می شود. در ماده 2  قانون حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 در بندهای پنجم تا دهم نیز آن، آثار به شکلی دقیق، تعریف شده است. می توان نتیجه گرفت که پدیدآورنده دارای حقِ انحصاری نشر، پخش  و عرضه است و هرگونه بهره برداری مادی و معنوی از آثار، متعلق به اوست مگر اینکه حقوق مادی را منتقل کرده باشد.

حمایت از آثار تجسمی

ایده در نظام کپی رایت یا حق مولف قابل حمایت نیست! چراکه در صورت حمایت از ایده، امکان محرومیت پدیدآورندگان در خلق آثار خود فراهم می‎شود. اما همین نظام از “روش بیان ایده” و “شکل و نحوه ظهور ” ایده که متشکل از ترکیب اجزاء اثر و  خود اجزای اثر است، حمایت می کند. بدین معنا که اگر هنرمندی عینا از ترکیب و اجزاء اثری تجسمی در تولید آثار خود استفاده کند متهم به نقض کپی رایت می شود ولی در غیراینصورت از اثر اولیه اقتباس کرده است. مرزبندی نقض در آثار اقتباسی در عالم اثبات، با دشواری هایی مواجه است، بنابراین رسیدگی به این دعاوی منطبق بر نظر کارشناس خواهد بود. در حالت کلی می توان گفت هرچه بین ترکیب و اجزاء دو اثر تجسمی، اختلاف بیشتری باشد، استناد به اقتباس و عدم نقض حقوق کپی رایت قوی تر می شود.

در موارد بسیاری هنرمندان به شکلی عادلانه از اثری تجسمی استفاده کرده اند و انتساب اتهام نقض حق کپی رایت دور از عدالت و اهداف نظام مالکیت فکری است. بدین ترتیب حقوقدان استفاده عادلانه را از مصادیق نقض حق مذکور استثناء کرده اند که در ادامه به آن می پردازیم.

شیوه استفاده عادلانه از آثار

این شیوه با ماهیت حقوقی نظام مالکیت فکری هم راستا است. چراکه هدف آن تشویق پدیدآورندگان در تولید آثاری است که باعث ارتقاء علمی و فرهنگی جامعه می شود. شیوه مذکور مشمول مقاصد انتقادی، خبررسانی، آموزش و پروش یا تحقیق می‎شود در صورتیکه سه عنصر زیر در آن رعایت شده باشد:

– هدف و ماهیت استفاده از اثر، تجاری نباشد.

– میزان استفاده و درجه وام گیری از اثر به شکلی دقیق ارزیابی شود. ارزیابی مذکور از لحاظ کمی و کیفی است.

– تاثیری که استفاده از اثر در بازار فروش به جای می‎ گذارد، ارزیابی شود.

در صورت ناچیز بودن عناصر بیان شده، استفاده از اثر مجاز و مشمول نقض حق و مستوجب مجازات نخواهد شد، اما لازم به یادآوری است که ارزیابی انصاف در قوانین مالکیت فکری در تمامی کشورها با ابهامات فراوانی مواجهه است و عموما رسیدگی به این دعاوی با اتکاء به نظریه کارشناسی و دانش قضات، محقق می‎شود.

گردآورنده  : مریم مهردوست