مجله حقوقی اندیشه

مدت زمان لازم برای مطالعه این مطلب : 4 دقیقه 

دوران نامزدی

همانطور که می دانید در اغلب فرهنگ ها، مرحله ای برای آشنایی دختر و پسر برای عقد ازدواج پیش بینی شده است که اصطلاحا دوران نامزدی نام دارد. در واقع مفهوم حقوقی این اصطلاح از “به نام زدن” وام گرفته شده که طرفین تعهدی اخلاقی، در تحقق عقد ازدواج خواهند داشت. بنا به تفاوت های مذهبی خانواده های ایرانی، برخورد با این دوران نیز متفاوت است. برخی مذهبیون، معاشرت دختر و پسر را هرچند با هدف ازدواج را خلاف شرع می دانند و برای مشروعیت بخشیدن به این ارتباط خطبه محرمیتی در دفاتر ازدواج و طلاق، جاری می شود. لازم به یادآوری است، رابطه جنسی در این دوران فارغ از منتهی شدن به ازدواج، از منظر فقهی نامشروع بوده و حتی با جاری شدن این خطبه محرمیت، مشروعیت پیدا نمی کند.

حقوق دوران نامزدی

از منظر عوام، نامزدی صرفا تعهدی اخلاقی برای تحقق ازدواج است، در حالیکه طرفین در این دوران مسئولیتی مدنی دارند که معمولا در صورت بهم خوردن تعهد نامزدی، باید ایفا گردد. منطبق بر قانون مدنی (ماده 1035) وعده‌ی ازدواج مسئولیتی برای طرفین ایجاد نمی کند بنابراین هریک از طرفین قبل از انعقاد عقد ازدواج، می توانند منصرف شوند. گاهی مشاهده شده است که ضمن نامزدی، وجه التزامی برای تخلف از آن شرط می شود که این این شرط از نگاه حقوقی، نافذ نیست چراکه وجه التزام در ماهیت خودف وسیله ای برای اجبار طرفین به ایفای تعهد است. این اجبار در عقد نکاح منع شده و طرفین می توانند حتی بدون عذری موجه، منصرف شوند. (ماده 1035 قانون مدنی) با این اوصاف هیچ دستور قضایی برای اجبار نامزد به ازدواج صادر نمی شود.

امروزه متاسفانه عده ای از این امتیازات،که با هدف تصمیم گیری درست و سنجیده در تشکیل خانواده پیش بینی شده ، سوء استفاده کرده و به نوعی به حقوق دیگران تعرض می کنند. در این مواقع مسئولیت هایی نیز برای فرد متعرض پیش بینی شده تا متضرر بتواند مطالبه خسارت کند. برای مثال در فرض بهم خوردن نامزدی، تکلیف هدایای رد و بدل شده که عموما هم ارزشمند و قابل چشم پوشی نمی باشند، چیست؟ در اینجا ماجرای استرداد با بعد از ازدواج به کلی متفاوت است. هبه پس از عقد ازدواج، برخلاف دوران نامزدی یا عقد، غیر قابل استرداد است. البته شرایطی دارد که در ادامه به آن می پردازیم.

استرداد هدایای دوران نامزدی

برهم خوردن نامزدی منافاتی با مسئولیت ناشی از سوء استفاده از این حق ندارد. یکی از این مسئولیت ها، استرداد هدایای رد و بدل شده است. منطبق بر ماده 1037 قانون مدنی، چنانچه عین هدایا موجود نباشد، طرف متضرر مستحق قیمت آن است مگر اینکه بی تقصیری خود در اتلاف هدیه را اثبات کند. برای مثال هدایای مصرف شدنی مانند شکلات و پول به مقدار متعارف، به طور قطع بخشیده می شوند و اتلاف آن مسئولیتی به بار نمی آورد اما هدایایی که عموما نگه داری می شوند، از جمله انگشتر و سایر زیورآلاتی که عرفا به زوجه هبه شده، قابل استرداد است . تلف این هدایا مسئولیت دارد و قیمت آن باید به متضرر پرداخت شود. همچنین نامه هایی که طرفین برای یکدیگر ارسال کرده اند ( در صورت بقاء) قابل استرداد است.

سوء استفاده از دوران نامزدی

امروزه جوانان در مقایسه با گذشته و با توجه به شرایط سخت اقتصادی بیم بیشتری برای تشکیل خانواده دارند و عده ایی سود جو نیز از این وضعیت نابسامان و تمایل غریزی افراد به تشکیل خانواده سوء استفاده کرده و کلاهبرداری می کنند. از آنجا که منطبق بر قانون ایران، تامین معیشت زندگی بر عهده زوج است، اغلب سوء استفاده از دوران نامزدی توسط آقایان محقق می شود. بدین شرح که پسر با توسل به نامزدی موجبات فریب دختر و خانواده او را فراهم می کند. در اغلب مواقع فرد کلاهبردار خود را فردی متمول معرفی می کند و در مقابل خانواده دختر، برای حفظ شان و منزلت فرزند خود، مبالغ هنگفتی را برای تهیه هدایا متحمل می شوند که نهایتا به یکباره با غیبت پسر روبرو می شوند یا متوجه می شوند پسر در معرفی خود فریبکاری کرده است. همانطور که در بالا نیز بیان شد امکان استرداد هدایا و یا تقویم آن وجود داشته، اما در صورت سوء نیت امکان مجازات پسر نیز وجود دارد. این مجازات از منظر خلف وعده ارزیابی نمی شود چراکه ماده 1035 قانون مدنی صریحا بیان کرده خلف وعده، مسئولیتی ایجاد نمی کند بلکه ارزیابی مجازات در این حالت از منظر تسببیت است. قضات محترم با توجه میزان کلاهبرداری مجازات را تعیین می کنند و در صورت تکرار، مجازات کلاهبردار تشدید می شود.

نگارنده : مریم مهردوست