Utility Models چیست؟
اختراعات کوچک یا اشیاء مفید که معادل فارسی Utility Models می باشد در مالکیت فکری جایگاه خاصی دارد که در مقاله زیر به مفاهیم حقوقی و رویکرد بین المللی آن، می پردازیم.
Utility Models چیست؟
این مبحث در کشورهای مختلف با توجه به رویکرد اقتصادی آن تعاریف مختلفی دارد و ساده ترین تعریف مفهومی آن عبارتست از : اشیاء مفید یا اختراعات کوچک . برای روشنی موضوع، بهتر است نظری به تقسیم بندی اختراعات داشته باشیم که عبارتند از:
- اختراعاتی که رافع مشکلی فنی هستند و در معنای عام “اختراعات” مصداق پیدا می کنند.
- ابداعاتی که جنبه تزئینی دارند و در “طرح های صنعتی” مصداق پیدا می کنند.
- اشیاء مفید – Utility Models که حد فاصل بین طرح های صنعتی و اختراعات هستند.
این اختراعات کوچک تحت نظامی خاص و در مدتی محدودتر حمایت می گردنند چراکه عمر این محصولات موازی با عمر تجاریِ محصولات است و با توجه به رشد صعودی تجارت، این مدت محدودتر از حمایت از ورقه اختراع است . عموما حدوث این اختراعات کوچک، توسط مخترعین محلی پیش می آید و حقوق اعطایی جنبه سرزمینی دارد.
تفاوت اختراعات با Utility Models
همانطور که پیشتر هم بیان کردیم، دانش فنی نهفته در Utility Models کمتر از دانش فنی نهان در اختراعات است و صرفا در پاسخ به مشکلات تجاری محلی، ابداع می گرند. به همین دلیل حمایت از Utility Model ها خیلی ساده تر از اختراعات است و تشریفات چندانی پیش بینی نشده است و ثبت آنها با سختگیری کمتری همراه است. دامنه حمایت از Utility Models ها در تناسب با اختراعات کمتر است. برای مثال در اغلب کشورهای توسعه یافته از جمله آلمان، بین 5 تا 7 سال است.
آلمان اولین کشوری بود که قوانین مربوط به اختراعات کوچک را تصویب کرد چراکه این نوع اختراعات بیشتر در صنایع مکانیکی مطرح است و آلمان از پیشتازان این صنعت است.
Utility Models درقانون ایران
در قانون ایران به Utility Models اشاره ایی نشده است اما از آنجایی که ایران در سال 1377 به کنوانسیون پاریس ملحق شده است، به صورت غیر مستقیم از اختراعات کوچک حمایت می کند. متاسفانه به دلیل عدم پیش بینی این مبحث در قانون ملی ایران، مدت حمایت از آن برابر با مدت حمایت از اختراعات – 20 سال می باشد و همین موجبات تضعیع حقوق مبدعین Utility Models را فراهم می کند . همانطور که می دانید اصلی به نام “اصل رفتار ملی”در کنوانسیون های بین المللی مطرح است به این معنا که اگرچه Utility Models در کشورِ آلمان ثبت شده اما به استناد کنوانسیون پاریس، در ایران با مبدعین آلمانی می بایستی مانند تبعه ایرانی برخورد کرد بنابراین امکان حمایت بیشتر از اختراعات کوچک در ایران مطرح می شود. متاسفانه این یکی از ضعف های بزرگ قانونگذار است که منافع ملی را در نظر نگرفته و مطالعه تطبیقی نداشته است.
نکته آخر
حمایت از Utility Models مشابه اختراعات است به این معنا که مبدع، حقِ انحصاری داشته و به واسطه این حق می تواند از بهره برداری دیگران، ممانعت کند. عموما بهره بردای اعم از ساخت، استفاده، توزیع، واردات یا فروش منوط به پرداخت امتیاز به دارنده آن است.
نگارنده : مریم مهردوست