اصل عدم حمایت از ایده
در موارد بسیاری اشخاص به محض خطور ایده ای به ذهن خود، به فکرکسب گواهی اختراع، طرح صنعتی می افتند ، در حالیکه از از اصل عدم حمایت از ایده در اموال فکری، غافل هستند. در این مطلب به تفسیر و چرایی این اصل پرداختیم.
زمان لازم برای مطالعه این مطلب : 4 دقیقه
ایده و نقش آن در اموال فکری
ایده، اولین گام در تولید اموال فکری است و به تصورات و تخیلات ذهنی اشخاص اطلاق می‌شود. ایده، ماهیتی انتزاعی دارد و ماده اولیه آثار و اموال فکری است. بنابراین با توجه به ماهیت آن، محدودیت و قید و بندی در ایجاد آن وجود ندارد، اما ظهور آن در قالب اثر در اغلب مواقع و منطبق با اخلاق حسنه، نظم عمومی و قوانین ملی کشورها با محدودیت هایی مواجه می شود.
نظام حقوقی مالکیت فکری از اصولی راهبردی پیروی می کند و “عدم حمایت از ایده” از بدیهی ترین اصول این نظام است.
اصل عدم حمایت از ایده
همانطور که بیان شد، ایده تا قبل از تجلی، به هرشکل و زبانی ممکن است و شکلی مادی یا غیرمادی دارد. پس از تجلی ایده در هرقالبی، اثر قابلیت حمایت حقوق مالکیت فکری را دارد ! اما ایده به خودی خود قابل حمایت نیست. دلیل عدم حمایت، تعلق ایده به عموم مردم است و عموم حق دسترسی آزاد به ایده را دارند. اصل مذکور از جمله اصول مشترک نظام کپی رایت ( حق مولف) و حقوق اختراعات و طرح های صنعتی است اما چنانچه ایده در مالکیت ادبی و هنری به شکلی روشمند بهره برداری شود، امکان حمایت از آن بر مبنای مسئولیت مدنی و قواعد حقوق رقابت، وجود دارد. به عبارتی علیرغم غیرقابل حمایت نبودن ایده، تعهد به رازداری در هنگام فاش آن وجود دارد و به همین دلیل است که در قراردادهای بهره برادری از اموال فکری، صاحب ایده با سرمایه گذاری قرارداد تعهد به رازداری در مذاکرات اولیه منعقد می کندکه در صورت استفاده غیرمجاز از ایده، امکان پیگرد قانونی مستند به مبانی مسیولیت مدنی وجود داشته باشد.
نقش ایده در آثار اقتباسی
در برخی از آثار فکری از جمله آثار اقتباسی، تفکیک ایده با اثر با دشواری هایی مواجه می‌شود. در قوانین ملی اغلب کشورها، ایده در آثار اقتباسی ارزیابی می شود و آن را مورد حمایت قرار می دهند. با همین استدلال آثار اقتباسی بسیاری، از جمله تهیه فیلم نامه یا نمایشنامه از یک رمان مشاهده شده است.
ایده در قوانین ملی ایران
اغلب قوانین داخلی ایران در این خصوص ساکت هستند اما از نوع نگارش ماده یک قانون حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 می توان چنین نتیجه گرفت که ایده فقط در صورت پیدایش،بیان، ظهور و ایجاد در عالم حقیقی امکان حمایت دارد و عموما ایده ای که نمود خارجی پیدا نکرده ، قابل حمایت نیست. ماده یک و سه قانون ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی 1352، عدم حمایت از ایده به صورت تلویحی بیان شده است.
نهایتا با تصویب آیین نامه اجرایی قانون حمایت از پدیدآورندگان رایانه ایی 1379، سکوت شکسته شده و در تبصره ماده 2 تصریح شده است که خلق عملیات نرم افزاری در ذهن یا بیان مخلوق ذهنی بدون اینکه برنامه های رایانه ای و مستندات و دستورالعمل آن تدوین شده باشد، نرم افزار محسوب نشده و برای خالق آن حقوقی ایجاد نمی کند.
گردآورنده : مریم مهردوست