مجله حقوقی اندیشه

مدت زمان لازم برای مطالعه این مطلب : 4 دقیقه  

چالش چیست و در فضای مجازی چه معنایی دارد ؟

چالش در زبان فارسی، عبارتست از بروز رفتاری از روی ناز و تکبر و در معنای انگلیسی، کارِ دشواری است که فرد آگاهانه خود را مجاب به انجام آن می کند و می توان گفت به دلیل وجود آگاهی، جنبه های مثبتی دارد.

چالش در فضای مجازی به معنای همراهی یکدیگر است که عموما جنبه اطلاع رسانی دارد. این اطلاع  رسانی می تواند برای آگاهی از مشکلی عمومی، رفع تبعیض نژادی و … باشد. چالش “سیاه و سفید” در سال 2016 با هدف اطلاع رسانی و افزایش آگاهی عمومی در خصوص بیماری سرطان، بین کاربران محبوب و پرمخاطب شد و از بالاترینِ تعداد هشتگ  در فضای اینستاگرام محسوب می شود.

یکی دیگر از دلایل به چالش کشیدن و دعوت دیگران در فضای مجازی، نمایش اتحاد و به اشتراک گذاشتن هدف کمپین است. در مقایسه با دنیای حقیقی می توان گفت، به اشتراک گذاشتن هشتگ و شرکت در چالش ها، به لحاظ ماهیت، با برگزاری راهپیمایی در فضای حقیقی، یکسان است و کاربران با پیوستن به چالش، به نوعی فراخوان عمومی می کنند.

مالکیت حقوقی اطلاعات– Data – محتوا

برای احراز مالکیت اطلاعات، در ابتدا باید به این سوال پاسخ داد که آیا اطلاعات از منظر حقوقی، مال محسوب می شود یا خیر؟

 در صورت مال شمردن آن، نحوه احراز مالکیت چگونه است؟

 امروزه اکثر حقوقدان ها در مال شمردن اطلاعات توافق دارند و قوانین خاصی برای حمایت از آن در قالب “قانون اطلاعات” وضع کرده اند که در صورت شرایط خاصی، حقی انحصاری برای دارنده آن در نظر گرفته اند و با ناقضین این حق، برخوردی قانونی می شود.

بررسی مالکیت اطلاعات در اینستاگرام

کاربر با عضویت در اپلیکیشن اینستاگرام، امکان ایجاد ارتباط و خلق محتوا را دارد. هرچند در برخی مواقع و منطبق بر قوانین اینستاگرام، برخی از محتواها به دلایل مختلفی از جمله ترویج خشونت که منطبق بر سیاستگذاری اینستاگرام، ممنوع است و به صورت خودکار، توسط اپلیکیشن، فیلتر و حذف می شود.

بنابراین در چالش های اینستاگرامی، می توان گفت سه حق متصور است که عبارتند از:

– “حق مشارکت کاربران در چالش” که عموما شروع آن با فعالیت کاربران مشهور اعم از برندها، بازیگران و کمپانی های مشهور به وجود می آید.

– “حق کاربران در تولید محتوا ” که تغییر مسیر و اهداف چالش را نیز می تواند در برداشته باشد.

– “حق اینستاگرام” در هشتگ، انتشار و نظارت بر اطلاعات و محتوای چالش هایی که  سابق مطرح شده است که به نوعی دارایی او محسوب می شود.

حال این سوال مطرح می شود که مرزبندی حمایت از این حقوق (حق بر مطلب اعم از عکس، فیلم، نوشته و … ) چگونه است و چه زمانی این حقوق، تضییع می شود؟ آیا کاربران مشهور از حقوق بیشتری در مقایسه با کاربران معمولی، برخوردار هستند؟

اگر بخواهیم به این موضوع از منظر “نظم عمومی – Public Interest ” نگاه کنیم، اینستاگرام وظیفه نظارت بر رفتار کاربران دارد و از آنجا که به نوعی مسئولیت ایجاد نظم را بر عهده گرفته است، بنابرین حقِ نظارت دارد.

از منظر “انصاف –  The equitable basis”، همه کاربران از جمله کاربران عادی و مشهور، از حقوق مساوی برخوردار هستند اما در واقعیت، اینستاگرام با توجیه جلوگیری از گمراهیِ کاربران عادی در شناسایی دقیق و تعیین اصالت کاربران مشهور، حمایت خود را در قالب نصبِ تیکِ آبی در کنار عکس پروفایل کاربران مشهور به نمایش گذاشته و با این اقدام، به نوعی اصالت کاربرِ پرمخاطب  را تایید می کند. بدیهی است این تاییدیه در خصوص کاربرانی که وظیفه انتقال اخبار یا اطلاع رسانی را دارند مانند  BBCPERSIAN ، موجبات اعتماد مخاطب در صحت اخبار منتشر شده، را در پی دارد.

تحلیل حقوقی مالکیت چالش ها و نقش شبکه های اطلاع رسانی

واضح است که کاربران مشهور اعم از بازیگران، برندها و شبکه های اطلاع رسانی از جمله BBCPERSIAN ، نقشی پر رنگ در برگزاری کمپین های مجازی دارند. از سویی دیگر، تعداد بالای طرفداران این کاربران، امکان بهره برداری اقتصادی را برایشان فراهم می کند و از آنجاکه برگزاری کمپین های اجتماعی، عموما رایگان و داوطلبانه است، می توان گفت کاربران مشهور به نوعی از حقِ بهره برداری اقتصادی خود در ازای هدف کمپین مذکور، چشم پوشی می کنند.

 چنانچه مسیر کمپین در نیمه راه توسط برخی از کاربران اعم از کاربر عادی یا مشهور تغییر کند، آیا حقی تضییع می شود؟

برای مثال در خصوص چالش “سیاه و سفید” باید گفت که این کمپین توسط ژورنالیست برزیلی به نام آنا پائولوپدرائو – Ana Paulapadrao  با حدود یک میلیون طرفدار در تاریخ 18 جولای 2020 ، با هدف حمایت زنان و با شعار  “زنان حامی زنان” راه اندازی شد و به تدریج، بازیگران مشهور امریکایی به این کمپین پیوستند. با گردش این کمپین و حضورش در منطقه خاورمیانه، زنان ترکیه، تمرکز چالش را بر اطلاع رسانی از کشته شدن دختری به نام پینار گولتکین قرار داده و به نوعی تظاهرات مجازی به راه انداختند. بدیهی است که هدف از برگزاری کمپین از بین نرفته و مسیر صحیح خود را پیش برده چراکه کاربران معمولی نیز حقی در انتشار مطالب و تغییر محتوا دارند.

اما این سوال مطرح می شود که آیا خبرگزاری BBCPERSIAN به عنوان کاربرِ مشهور و تحت حمایت خاص اینستاگرام، مجاز است روایتی مشکوک از شروع کمپین داشته باشد و برای عموم شائبه ایجاد کند هرچند شائبه ایجاد شده دور از هدف کمپین نباشد؟

در تحلیلِ این موضوع می توان گفت که اینستاگرام به واسطه اعتبار  BBCPERSIAN  در زمینه انتشار اخبار صحیح از او حمایت خاص کرده که در اینجا این اعتبار تا حدودی مخدوش و مبهم است. از آثار این نوع اطلاع رسانی های مبهم، ایجاد اختلاف بین کاربران مشهور بین المللی و کاربرانِ مشتاق دریافت اطلاعات صحیح است.

هرچند گردش اطلاعات در فضای اینستاگرام، دستخوش نیازهای روانی کاربران و بازی های اجتماعی می شود که متخصصان روانشناسی و جامعه شناس می توانند در این خصوص، تحلیلی درست ارائه دهند اما از منظر حقوقی، به نظر می رسد BBCPERSIAN  علیرغم آگاهی از “مالکیت اطلاعات” و “شروع کمپین مذکور”، با هدفِ تهیج کاربران فارسی زبان خود، کاملا جهت دار عمل کرده و به نوعی ریسک اعتراض اینستاگرام را به طرفیتِ کاربران مشهور، پذیرفته است. این رویکرد رویکردی غیرحرفه ای است که می تواند موجبات دلسردی کاربران را فراهم آورد. امید است کاربران مشهور از اعتماد عمومی برای حفظ شهرت خود، سوء استفاده نکنند.

نگارنده : مریم مهردوست