مجله حقوقی اندیشه

طرح مالیات بر عایدی سرمایه یکی از ابزارهای مهم سیاست‌های مالیاتی در بسیاری از کشورها است که با هدف کاهش فعالیت‌های غیرمولد اقتصادی و افزایش عدالت اقتصادی به‌کار گرفته می‌شود. این مالیات، به‌ویژه در جوامعی که بازارهای دارایی (مانند املاک، خودرو، طلا و ارز) به‌عنوان مکان‌هایی برای سرمایه‌گذاری سوداگرانه شناخته می‌شوند، نقش مهمی در کاهش نابرابری و جلوگیری از انحراف منابع مالی به سمت فعالیت‌های غیرمولد دارد.

تعریف مالیات بر عایدی سرمایه:

مالیات بر عایدی سرمایه (CGT) نوعی مالیات است که بر سود حاصل از فروش یا انتقال دارایی‌هایی نظیر املاک، خودرو، سهام و طلا اعمال می‌شود. در واقع، این مالیات بر تفاوت میان قیمت خرید و قیمت فروش دارایی وضع می‌گردد. هدف اصلی طرح مالیات بر عایدی سرمایه، کاهش انگیزه برای خرید و فروش کوتاه‌مدت دارایی‌ها با هدف سودجویی و ایجاد یک ساختار اقتصادی مبتنی بر تولید و سرمایه‌گذاری بلندمدت است. به عبارت دیگر، مالیات بر عایدی سرمایه، از برخی افرادی که اقدام به خرید و فروش در حوزه بازار مسکن ، خودرو ، طلا و سکه یا ارزهای خارجی می‌نمایند، دریافت می‌شود و نرخ و میزان مالیات بر عایدی سرمایه، از 0 تا 40 درصد ( با توجه به نگهداری ملک و یا کالاهای مزبور در مدت زمان مشخص)، در نوسان است.

دلایل ضرورت اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه در ایران:

اقتصاد ایران در سال‌های اخیر به دلایل مختلف، از جمله تورم بالا و بی‌ثباتی اقتصادی، شاهد رشد فعالیت‌های سوداگرانه در بازارهای دارایی بوده است. این فعالیت‌ها علاوه بر افزایش غیرمنطقی قیمت‌ها در بازارهای مذکور، موجب انحراف منابع مالی از بخش‌های تولیدی اقتصاد شده‌اند.

از دلایل اصلی نیاز به اجرای طرح  مالیات بر عایدی سرمایه در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.کاهش سوداگری در بازارهای غیر مولد: مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند انگیزه‌های سوداگرانه در بازارهایی مانند مسکن و خودرو را کاهش دهد.

2.تقویت عدالت اقتصادی: با وضع این مالیات، افرادی که از افزایش قیمت دارایی‌ها سودهای کلانی به‌دست می‌آورند، سهم بیشتری از مالیات پرداخت می‌کنند.

3.جلوگیری از رشد بی‌رویه قیمت‌ها: افزایش قیمت دارایی‌ها در ایران، به‌ویژه در بازار مسکن، نه‌تنها دسترسی مردم به نیازهای اساسی را دشوار کرده، بلکه به بحران‌هایی اجتماعی نیز دامن زده است.

4.افزایش درآمدهای دولت: طرح مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند منبع درآمد جدیدی برای دولت باشد و به تأمین هزینه‌های عمومی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها کمک کند.

چالش‌های اجرای طرح:

اجرای موفقیت‌آمیز مالیات بر عایدی سرمایه نیازمند طراحی دقیق و شفاف است. از جمله چالش‌های این طرح می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.فرار مالیاتی: در صورت عدم زیرساخت‌های قوی برای رصد تراکنش‌ها، احتمال فرار مالیاتی افزایش می‌یابد.

2.پیچیدگی در محاسبه مالیات: تعیین دقیق قیمت خرید و فروش دارایی‌ها، به‌ویژه در بازاری که اطلاعات شفاف نیست، می‌تواند دشوار باشد.

3.تاثیر بر بازارها: اجرای نادرست این مالیات ممکن است باعث کاهش نقدینگی و رکود در برخی بازارها شود.

راهکارهای موفقیت طرح:

برای اجرای موثر این طرح، دولت باید به اقدامات زیر توجه کند:

1.شفافیت در قوانین و مقررات: مقررات باید به‌گونه‌ای تدوین شوند که همه ذینفعان به‌خوبی از جزئیات آن آگاه باشند.

2.ایجاد زیرساخت‌های الکترونیکی: سامانه‌های الکترونیکی می‌توانند شفافیت و دقت در جمع‌آوری اطلاعات را تضمین کنند.

3.حمایت از بخش‌های تولیدی: درآمد حاصل از این مالیات باید در جهت تقویت بخش‌های تولیدی و اشتغال‌زا استفاده شود.

طرح مالیات بر عایدی سرمایه شامل کدام دسته از دارایی‌ها می‌شود؟

طرح مالیات بر عایدی سرمایه  در ایران، با توجه به نسخه‌ های  مختلف پیشنهادی و تنظیمات قانونی، دسته‌های گوناگونی از دارایی‌ها را شامل می‌شود. به طور کلی، این طرح بر دارایی‌هایی تمرکز دارد که به‌عنوان بازارهای غیرمولد شناخته می‌شوند و معمولاً محل فعالیت‌های سوداگرانه هستند. در ادامه، دارایی‌های اصلی که معمولاً تحت شمول این طرح قرار می‌گیرند، ذکر شده‌ اند:

1. املاک و مستغلات

مالیات بر سود حاصل از خرید و فروش املاک، اعم از زمین و ساختمان، یکی از بخش‌های اصلی این طرح است. این مورد بیشتر به‌منظور کاهش سوداگری و جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت مسکن و زمین در نظر گرفته شده است . به طور معمول ، خانه‌های اصلی یا محل سکونت افراد از این مالیات معاف می‌شوند، یا نرخ مالیات برای این موارد کاهش پیدا می کند.

2. خودروهای سواری و لوک

این بخش شامل مالیات بر سود حاصل از خرید و فروش خودروهای سواری است، به‌ویژه خودروهای لوکس که معمولاً هدف سرمایه‌گذاری سوداگرانه قرار می‌گیرند. جلوگیری از احتکار خودرو و کاهش تقاضای غیر مصرفی در بازار از جمله اهداف این نوع مالیات می‌باشد.

3. طلا، سکه و جواهرات

بازار طلا و سکه در ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای حفظ ارزش پول شناخته می‌شود و در بسیاری از مواقع ،محل فعالیت‌های سوداگرانه است. طرح مالیات بر عایدی سرمایه، سود حاصل از خرید و فروش این دارایی‌ها را هدف قرار می‌دهد. البته لازم به ذکر است، برخی طرح‌ها امکان دارد مقدار مشخصی از طلا یا سکه را (برای مصارف شخصی یا حفظ دارایی‌های کوچک) از مالیات معاف کنند.

4. ارزهای خارجی

معاملات ارزی و سود حاصل از خرید و فروش ارز نیز در این طرح لحاظ می‌شود. هدف اصلی، کاهش تقاضای سوداگرانه برای ارزهای خارجی و تثبیت بازار ارز است. یکی از چالش‌های آن، پیچیدگی در شناسایی تراکنش‌های ارزی و ثبت دقیق قیمت خرید و فروش خودرو خواهد بود.

5. سهام و اوراق بهادار

در برخی نسخه‌های طرح، سود حاصل از خرید و فروش کوتاه‌مدت سهام و اوراق بهادار نیز مشمول مالیات بر عایدی سرمایه می‌شود. سرمایه‌گذاری بلندمدت در بازار سرمایه معمولاً مشمول این مالیات نیست یا نرخ کمتری دارد تا از جذب سرمایه به بازار بورس حمایت شود.

دارایی‌های معاف (پیشنهادی):

طرح‌های مختلف ،اغلب برخی از دارایی‌ها یا شرایط خاص را از شمول مالیات بر عایدی سرمایه مستثنی می‌کنند، از جمله، دارایی‌های شخصی( اشیای کوچک یا مصرفی که برای استفاده شخصی هستند)خانه اصلی خانوار( در بسیاری از کشورها و حتی در طرح‌های ایران، فروش خانه اصلی مشمول این مالیات نیست) و سرمایه‌گذاری در بخش تولیدی (طرح‌هایی که به حمایت از تولید توجه دارند، ممکن است دارایی‌های مولد یا سرمایه‌گذاری‌های تولیدی را معاف کنند).

میزان مالیات بر عایدی سرمایه:

در خصوص میزان مالیات بر عایدی سرمایه، باید این توضیح را داد که در حال حاضر، قانون مالیات بر عایدی سرمایه، توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب نهایی نرسیده است و به علت آنکه طبق قانون اساسی، اخذ مالیات صرفا بر اساس قانون باید به عمل آید، تا زمان تصویب قانون و تایید شورای نگهبان، میزان مالیات بر عایدی سرمایه، مشخص نبوده و  قابل دریافت نخواهد بود. لکن، بر اساس طرح مالیات بر عایدی سرمایه، میزان مالیات بر عایدی سرمایه در خصوص املاک، به این صورت است که اگر ملک مورد نظر، کمتر از یک سال نگه داشته شود، مشمول 40 درصد مالیات بر عایدی سرمایه است؛ اما با نگهداری املاک بیش از یک سال ، به ازای هر سال ، سه درصد از این نرخ کاهش پیدا می‌کند تا سال دوازدهم به بعد، که نرخ ثابت 4 درصد مالیات برای آن باید پرداخت شود. در مورد مالیات خودرو، بر اساس  طرح مالیات بر عایدی سرمایه مقرر شده است نگهداری خودرو، کمتر از یک سال، 30 درصد مالیات بر عایدی سرمایه داشته و در صورت نگهداری آن، بیش از یک سال، به ازای هر سال، 10 درصد از این نرخ کم شده و از سال چهارم به بعد، مالیات بر عایدی سرمایه، با نرخ صفر درصد محاسبه می‌شود. اما، در مورد سایر انواع دارایی‌ها، همچون طلا، جواهر آلات و نیز ارزهای خارجی، نحوه محاسبه مالیات بر عایدی سرمایه به این صورت است که با نگهداری آنها، برای کمتر از یک سال، مالیاتی معادل 30 درصد مقرر شده و با نگهداری بیش از یک سال تا دو سال، به میزان 20 درصد و نگهداری بیشتر از دو سال، به میزان 10 درصد مالیات بر عایدی سرمایه به آنها تعلق خواهد گرفت.

نحوه پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه:

در حال حاضر، تکلیف نحوه پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه، مشخص نشده است.  به طور کلی، زمانی که قانون به تصویب نهایی برسد، این احتمال وجود دارد که برای پرداخت آن، مودیان مشمول مالیات، از طریق استعلام پرونده مالیاتی خود در سایت سازمان امور مالیاتی کشور، بتوانند ابتدا قبض‌های مالیاتی خود را مشاهده نموده و از همان طریق نیز، اقدام به پرداخت آن نمایند. روش مذکور، در حال حاضر برای پرداخت مالیات بر سکه یا خودرو نیز، مورد عمل قرار می‌گیرد.

سخن پایانی:

طرح مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند یکی از ابزارهای کلیدی برای تنظیم بازارهای دارایی، کاهش نابرابری اقتصادی و هدایت منابع مالی به سمت فعالیت‌های مولد باشد. با این حال، موفقیت این طرح در گرو اجرای دقیق و پایبندی به اصول شفافیت، عدالت و کارآمدی است. سیاست‌گذاران باید با طراحی یک نظام مالیاتی جامع،  از سوداگری جلوگیری نموده و  بستر لازم برای رشد پایدار اقتصادی را فراهم آورند.