مجله حقوقی اندیشه

مدت زمان لازم برای مطالعه این مطلب : 5 دقیقه

پدیدآورنده کیست ؟

معنای لغوی پدیدآورنده و خالق یکسان است. بنابراین خالق اثر، همان پدیدآورنده اثر است. در اموال فکری، داشتن اهلیت از شروط برقراری حقوق نبوده و صرف نظر از صغیر یا بالغ بودن او، دارنده از حقوق مالکیت فکری مستفیض می‎شود. هرچند داشتن اهلیت در اجرای حق، بی تاثیر نیست. پدید آورنده در آثار ادبی و هنری به دو دسته زیر تقسیم می شود :

– پدیدآورنده واحد که شخصی حقیقی و اثر ادبی و هنری پرتویی از شخصیت اوست.

– پدیدآورنده متعدد که در عموما در آثار مشترک، مرکب و جمعی مصداق دارد.

پدیدآورنده و مالکیت او در آثار سفارشی

در موارد بسیاری کارفرمایان یا صاحبین سرمایه، به پدیدآورندگان، سفارش تولید اموال فکری را می دهند. در خصوص اختراعات و طرح های صنعتی سفارشی، مالکیت کارفرما یا سرمایه گذار در بدو خلق اثر، بدیهی است اما آیا در آثار ادبی و هنری نیز همین شرایط وجود دارد؟

 در این نوع آثار به دلیل رابطه مستقیمی که بین اثر و پدیدآورنده وجود دارد، مالکیت ادبی و هنری از ابتدا متعلق به پدیدآورنده است نه شخصی دیگر. از سویی دیگر پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری فقط می توانند اشخاص حقیقی باشند. در بند دوم ماده 16 قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان سال 1348، مالکیت شخص حقوقی پذیرفته شده بنابراین در پیش نویس لایحه جامع حمایت از حقوق مولفان، اصلاح شده است. باید در نظر داشت مالکیت حقوقی آثار ادبی و هنری از ابتدای خلق اثر، قابل پذیرش نیست چراکه آثار ادبی و هنری پرتویی از شخصیت حقیقی پدیدآورنده است. لازم به یادآوری است که هرگونه قرارداد کار، اجاره یا خدمات  نیز خللی بر حقوق پدیدآورنده ایجاد نمی کند و تنها در صورت رضایت پدیدآورنده در انتقال حقوق مادی خود، امکان مالکیت ثالث بر حقوق مادی آثار ادبی و هنری ممکن است. مالکیت معنوی نیز اساسا غیر قابل انتقال می باشد و برای پدیدآورنده محفوظ می ماند.

حقوق مالکیت فکری در آثار گمنام و با نام مستعار

در برخی از مواقع پدیدآورنده تصمیم می گیرد اثر خود را بدون نام یا با نامی مستعار عرضه کند اما باید در نظر داشت که این تصمیم هم معنای اعراض در اموال سنتی نیست. اصول اخلاقی مالکیت فکری ایجاب می کند که بی نام بودن اثر حین انتشار، ذکر شود. در حقیقت ذکر “نام مستعار” و ” بی نام بودن ” اثر به معنای احترام به تصمیم پدیدآورنده است. مقررات حقوق ایران در این خصوص سکوت کرده اما حقوق فرانسه که از طلیعه داران حمایت از حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری، حقوق مادی و معنوی آثار بی نام و با نام مستعار را از طریق موسسه چاپ یا ناشر اثر، قابل اعمال می داند.

حقوق مالکیت فکری آثار رسانه ای

در این نوع آثار از جمله روزنامه نگاران، حقوق مادی اثر متعلق به روزنامه و حقوق معنوی متعلق به خالق اثراست که قابلیت انتقال به روزنامه را نیز دارد. متاسفانه مقررات حقوق ایران نیز در خصوص حقوق روزنامه نگاران ساکت است.

پدیدآورندگان متعدد در آثار ادبی و هنری 

خلق برخی از آثار ادبی و هنری ممکن است با مشارکت دو یا چند نفر پدید آورنده به وجود آمده باشد. در حالت کلی و در نظام کپی رایت، پدیدآورندگان متعدد در سه دسته کلی از جمله آثار مشترک، مرکب و جمعی مصداق پیدا می کند.  

بیشتر بدانیم :

مفهوم و وجه تمایز آثار مشترک و جمعی

منظور از آثار مشترک چیست؟

این دسته از آثار در مقررات حقوقی ایران به رسمیت شناخته شده است. ماده 6 قانون حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348، اثری که با همکاری دو یا چند پدیدآورنده، به وجود آمده و کار آنان جدا و متمایز نباشد، اثر مشترک می نامد. با این تعریف، مشخص می‎شودکه امکان بهره برداری جداگانه از این دست آثار وجود ندارد و سهم هریک قابل تمیز نیست. در برخی از کشورها از جمله فرانسه، شرط مذکور وجود ندارد و پدیدآورنده می تواند به شکلی مستقل از اثر، بهره بردای مادی و معنوی کند. به نظر می رسد اتخاذ رویکرد فرانسوی، قابلیت اجرای بیشتری دارد ولی اجرای مقررات ایران با مشکل مواجه می شود چراکه با تعریف قانون ایران، برخی از آثار از جمله آثار سینمایی که سهم هر پدیدآورنده در اثر مشخص و قابل تفکیک است، در زمره آثار مشترک، مرکب و جمعی قرار نمی گیرند.

منظور از آثار مرکب چیست؟

ایران در خصوص این آثار، قانون مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 و قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب 1352، سکوت اختیار کرده است. در ماده 5 قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مصوب 1379، مفهوما به آثار مرکب اشاره شده است. آثار مرکب در مقررات حقوقی فرانسه به رسمیت شناخته شده و معیار شناسایی آن، خلق آن بر روی اثری موجود است که پدیدآورنده آن در خلق اثر مرکب، دخیل نیست. چنانچه ویژگی های بیان شده را نداشته باشد، اثر مذکور، اثر مشترک است. از جمله مشهورترین آثار مرکب می توان به “ترجمه” اشاره کرد.

منظور از آثار جمعی چیست؟

متاسفانه در مقررات حقوقی ایران هیچ اشاره ای به این نوع آثار نشده است اما در کشورهایی چون فرانسه، اثری جمعی را اثری می داند که با ابتکار شخصی حقیقی یا حقوقی یک پدیدآورنده و تحت مدیرت او، چاپ و توزیع شده باشد. لازم به یادآوری است که آثار جمعی باید تحت مدیریت آن شخص حقیقی یا حقوقی باشد و اثر مذکور را به نام خود چاپ و توزیع نماید، به طوریکه  امکان اعطای حقی مستقل برای هریک از پدیدآورندگان، ممکن نباشد. به طور خلاصه می توان گفت آثار مشترک از لحاظ مادی و محتوایی قابلیت تفکیک دارند درحالیکه در آثار جمعی، قابل تفکیک نیست.

گردآورنده  : مریم مهردوست