مجله حقوقی اندیشه

عفو به معنای بخشش و گذشت است. در مباحث جزایی، عفو به معنای رفع محکومیت‌های کیفری و بخشش تمام یا قسمتی از مجازات‌ها می باشد. عفو می‌تواند آثار تبعی محکومیت را زائل نماید اما جبران خسارت بزه‌دیده همچنان باقی خواهد ماند.

منظور از عفو چیست؟

عفو به معنای بخشش و گذشت است. در مباحث جزایی، عفو به معنای رفع محکومیت‌های کیفری و بخشش تمام یا قسمتی از مجازات‌ها می باشد. عفو می‌تواند آثار تبعی محکومیت را زائل نماید اما جبران خسارت بزه‌دیده همچنان باقی خواهد ماند.

انواع عفو در قانون ایران به چه صورتی است؟

انواع عفو عبارتست از: عفو عمومی و عفو خصوصی. عفو عمومی به موجب قانون و از سوی قانون‌گذار در جرایم موجب تعزیر (جرایمی که قانون‌گذار مجازات آن ها را معین نموده که عموما شامل حبس و جزای نقدی می‌باشند) اعمال می‌شود و مجازات، تعقیب و دادرسی را موقوف می کند. لازم به ذکر است، در صورت صدور حکم محکومیت، اجرای مجازات موقوف و آثار محکومیت نیز زائل خواهد شد. بدیهی است عفو عمومی، یک حکم قانونی و اجرایی می‌باشد که به موجب آن حکومت، برخی از مجرمین را به صورت عمومی عفو می‌کند. بدین صورت، نتیجه خواهیم گرفت که عفو عمومی، غالبا از طریق مجلس شورای اسلامی اعمال می گردد. عفو عمومی،  اشخاصی  که پرونده آن‌ها در دادسرا و دادگاه است را شامل می شود.  طبق ماده 96 قانون مجازات اسلامی و اصل 110 قانون اساسی، عفو خصوصی که همان عفو رهبری است، سبب ساقط شدن مجازات مجرم می‌شود وبا توجه به شخصیت مجرم، جزئیات پرونده، حسن رفتار و احتمال اصلاح وی اعمال می‌گردد. در عفو خصوصی، قوه قضاییه  پیشنهاد عفو را به مقام رهبری می دهد و امکان دارد عفو مذکور، سبب سقوط تمام مجازات یا بخشی از آن شود.

عفو عمومی و خصوصی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

همان طور که بیان گردید، عفو عمومی، شامل جرائمی که  مجازات آن‌ها شرعی است (حد، قصاص و دیه) نمی‌شود. در واقع در عفو عمومی، برخی از محکومان و متهمان تحت شرایط خاصی به طور همزمان عفو می شوند، اما در عفو خصوصی، یک محکوم خاص، مورد عفو قرار می گیرد. اعمال عفو خصوصی، پس از صدور حکم قطعی امکان‌پذیر است و تنها شامل محکومان می شود. در صورتی که عفو عمومی، به محکومان و متهمان اعطا می‌گردد. در برخی موارد نیز، امکان دارد جرائمی که مجازات آن حد شرعی می باشد هم تحت شرایطی، مشمول عفو قرار گیرند. برخلاف عفو عمومی، در عفو خصوصی رکن قانونی جرم از بین نمی رود، بدان معنا که محکومیت مجرم، در سابقه کیفری او ثبت می شود. از دیگر ویژگی های عفو خصوصی آن است که تنها شامل مجرم اصلی می‌گردد و معاون جرم از عفو برخوردار نخواهد شد. در صورتی که عفو عمومی شامل مجرم و معاون جرم نیز می شود.

شرایط عفو در قانون ایران چیست؟

محکومان برای آنکه از قانون عفو بهره‌مند شوند،باید دارای شرایط خاصی باشند. شرایط مذکور در بخشنامه تعیین می گردد. به عنوان مثال: در بخشنامه پیشین، نخستین شرط آن بود که متقاضی عفو، بیش از دو فقره محکومیت کیفری موثر نداشته باشد. شخص محکوم به منظور عفو، نباید شاکی خصوصی داشته باشد و چنانچه دارای شاکی خصوصی باشد، رضایت وی را جلب نماید. محکوم باید در مدت حبس یا مرخصی، مرتکب جرم دیگری نشده باشد(جرایم درجه یک تا پنج). لازم به ذکر است قانون عفو، در برخی جرائم قابل اجرا نمی‌باشد. تنها حدود در جرائم خاص، با درنظرگرفتن شرایط ویژه و توبه مجرم،عفو اعمال خواهد شد. اشخاصی مشمول عفو می‌شوند که پیش از تصویب قانون عفو،حکم نهایی آن‌ها صادر شده باشد. بدین صورت، متهمان و اشخاصی که پرونده آن‌ها در جریان رسیدگی است، مشمول عفو نخواهند شد.

عفو محکومین به حبس ابد و اعدام به چه صورتی است؟

منطبق با ماده 25 کمیسیون عفو و مجازات اسلامی، اشخاصی که محکوم  به اعدام شده‌اند و به علت عفو، مجازات آن ها به حبس ابد تبدیل شده است، چنانچه ده سال از تاریخ عفو پیشین خود طی شده باشد، می‌توانند به طور مجدد مشمول عفو قرار گیرند. همچنین، محکومین به حبس ابد نیز پس از طی نمودن ده سال از مدت محکومیت خود، می‌توانند از عفو رهبری برخوردار شوند. محکومین به حبس ابد که حکم آن ها به پانزده سال کاهش پیدا کرده است و مدت پنج سال از محکومیت مذکور را طی نموده باشند، مورد عفو قرار خواهند گرفت. با ارائه درخواست عفو به مرجع مربوطه، اجرای احکام متوقف خواهد شد.

آیا عفو عمومی شامل معاون جرم می‌شود؟

عفو عمومی، به علت آنکه رکن قانونی جرم را از بین می‌برد، در نتیجه شامل معاون جرم نیز می‌شود و معاون  جرم همراه مجرم عفو می‌گردد.

عفو مشروط چیست و  شامل چه اشخاصی می‌شود؟

آزادی مشروط ، همانطور که از نام آن پیداست ، آزادی با قید و شرط می باشد. آزادی مشروط شامل محکومین به حبس تعزیری می‌گردد. محکوم به حبس بیش از ده سال پس از تحمل نصف و در موارد دیگر پس از تحمل یک سوم مدت مجازات به تشخیص دادستان یا قاضی اجرای احکام، از عفو مشروط برخوردار خواهد شد. شرایط تحقق عفو مشروط بدین صورت است که محکوم باید  طی مدت اجرای مجازات، از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد، حالات و رفتار محکوم نمایانگر آن باشد که پس از آزادی، مرتکب جرمی نخواهد شد. با توجه به نظر قاضی، محکوم تا میزانی که استطاعت دارد، خسارت و ضرر مورد حکم یا مورد موافقت مدعی خصوصی را پرداخت نماید .به منظور برخورداری از عفو مشروط، محکوم نباید پیش از آن، از عفو مشروط استفاده کرده باشد.

چه مواردی مشمول عفو نمی‌شوند؟

مطابق ماده ۲۶ آیین‌نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات، مواردی که مشمول عفو نمی‌گردند عبارتند از: جرائم مرتبط با حق الناس (دیه ،قصاص و..)، سرقت مسلحانه یا مقرون به آزار و سارقینی که میزان محکومیت حبس آن‌ها بیشتر از پنج سال است، قاچاق مسلحانه یا عمده مواد مخدر، قاچاق اسلحه و مهمات، اقدام علیه امنیت داخلی و خارجی، آدم ربائی، اسیدپاشی، تجاوز به عنف، دایر نمودن مراکز فساد و فحشاء، اختلاس، ارتشاء، کلاهبرداری و تحصیل مال به طور نامشروع، جعل نمودن و ضرب سکه تقلبی، پولشویی، ایجاد اخلال در نظام اقتصادی و جرائم مرتبط با مشروبات الکلی.

چه افرادی می‌توانند درخواست عفو دهند؟

اشخاصی مانند رئیس دادگستری صادرکننده حکم،‌ دادستان مربوطه، قاضی ناظر زندان، رئیس زندان مربوطه، شخص محکوم‌علیه، پدر، مادر، همسر و فرزند محکوم‌علیه می‌توانند درخواست عفو داشته باشند.

چه مواقعی عفو و تخفیف مجازات صادر می‌شود؟

با توجه به آیین نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات، قانون عفو در اعیاد مذهبی و ملی مانند میلاد رسول اکرم (ص)، مبعث حضرت رسول اکرم (ص)، عید سعید فطر، عید سعید قربان، عید نوروز و…اعمال می‌گردد.

سامانه بخشودگی عفو چیست؟

برای تقاضای بخشودگی و عفو می‌توانید درخواست خود را به واحد عفو و بخشودگی معاونت واحد اجرای احکام کیفری ارسال نمایید. از طریق سامانه عفو و بخشودگی  می‌توانید درخواست خود را ثبت کنید. در نظر داشته باشید جهت ورود به سامانه، باید در سامانه ثنا ثبت نام نموده و کد رهگیری دریافت کنید. پس از ثبت درخواست در سامانه ثنا، با استفاده از کد مخصوص می‌توانید وضعیت پذیرش یا رد درخواست را پیگیری کنید.

سخن پایانی: عفو یکی از عوامل سقوط یا تخفیف مجازات، از سوی عالی‌ترین مقام کشور یا مرجع قانون‌گذاری است که نسبت به محکومان (در عفو خصوصی) و متهمان (در عفو عمومی و خصوصی) اعطا می گردد. عفوی که از سوی عالی ترین مقام کشور(رهبر) اعطا شود عفو خصوصی و عفو دیگر، عمومی نامیده می‌شود. در خصوص عفو، باید توجه کرد که همواره  تمام مجازات های مجرم، مورد بخشش قرار نمی‌گیرد، زیرا در شرایطی امکان دارد بخشی از مجازات عفو شود یا تبدیل به مجازات دیگر گردد اما تصور برخی افراد آن است که عفو، شامل تمام مجازات مجرمین می‌شود و امکان اجرای مجازات مذکور نخواهد بود. عفو خصوصی در حقیقت ، تدبیری است برای کاهش مجازات‌هایی مانند اعدام،علاوه بر آن اعطای عفو، در ترمیم خطاها و قصورات قضایی تاثیرگذار می‌باشد  و دارای فوائد اجتماعی بسیاری خواهد بود.