مجله حقوقی اندیشه

ارث به معنای انتقال قهری دارایی فرد فوت شده به ورثه (توارث) و یا مالی است که بعد از فوت شخص به بازماندگان او تعلق می گیرد. در این مطلب به بررسی معنا و مفهوم ارث، طبقات ارث و مالیات بر ارث پرداختیم.

مفهوم ارث چیست؟

طبق قانون مدنی، ارث به معنای مال یا حقی است که پس از مرگ شخص، به بازماندگانش می‎رسد. بنابراین وراث با دریافت گواهی انحصاروراثت می توانند ماترک را طبق اصول مربوط به تقسیم ارث بین خود تقسیم کنند.

طبقات ارث

اشخاص یا به موجب سبب ارث می برند، مانند زن و شوهر و یا به موجب نسب، که به سه طبقه تقسیم

می شوند.  وراث سببی افرادی نظیر همسر هستند که با واسطه ازدواج با یکدیگر، رابطه یا قرابت پیدا کرده اند. وراث نسبی اشخاصی هستند که به واسطه رابطه خونی با متوفی قرابت پیدا کردند نظیر فرزندان، پدرومادر، عمو ، عمه وسایر افراد که براساس قانون مدنی، دارای سه طبقه هستند.

طبقه اول وراث نسبی: پدرو مادر و فرزندان که در درجه اول طبقه اول از طبقات ارث هستند. وجود افراد طبقه اول، مانع ارث بری سایر افراد خواهد بود. نوه ها (اولاد اولاد) در درجه دوم طبقه اول، از طبقات ارث هستند  و درصورت فوت، والدینشان، جانشین آن ها در ارث بری خواهند شد. به صورت کلی طبقات ارث و درجه ی آنها به این شکل است :

طبقه اول: پدر، مادر فرد فوت شده، اولاد ( فرزند) و اولاد اولاد (نوه) وی

طبقه دوم: اجداد و برادر و خواهر متوفی و اولاد آنها

طبقه سوم: اعمام (عموها) و عمات (عمه ها) و اخوال (دایی ها) و خالات (خاله ها)ی متوفی و اولاد آنها

در رابطه با ماده 862 قانون مدنی، لازم است تا نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:

– اگر در هر یک از این طبقات شخصی وجود داشته باشد، ارث به او می رسد و نوبت به اشخاصی که در طبقه بعدی هستند نمی رسد. مثلا اگر متوفی فرزند یا پدر و مادر داشته باشد، برادر، خواهر و اجداد وی که در طبقه دوم هستند، ارث نخواهند برد.

– در داخل یک طبقه، درجه وارثان رعایت شده و وارث با درجه نزدیک تر به متوفی، مانع ارث بردن وارث با درجه دورتر می شود. بنابراین اگر متوفی فرزند داشته باشد، فرزند فرزند وی یا همان نوه او ارث نخواهد برد.

– ارث بردن در حقوق کشور ما اختصاص به خویشاوندان نسبی داشته، یعنی خویشاوندانی که از طریق تولد به یکدیگر مربوط می شوند. بنابراین خویشاوندان سببی یعنی اشخاصی که با ازدواج به یکدیگر مربوط می شوند، از یکدیگر ارث نمی برند به جز زن و شوهر. توجه کنید که هیچ یک از وارثان طبقه های سه گانه مانع از ارث بردن زن و شوهر نمی شوند.

– تقسیم ارث تنها پس از ادای حقوق و دیونی که بر عهده میت است ممکن است. ابتدا بایستی هزینه های کفن و دفن میت، بدهی های مالی او و وصیت او پرداخت شود و سپس نوبت به تقسیم سهم الارث می رسد .

قانون مالیات برارث چیست؟

مالیات برارث نوعی از مالیات مستقیم محسوب شده که بر دارایی باقی مانده از افراد وضع می شود. پس از فوت  افراد، ماترک یا اموال منقول و غیرمنقول باقی مانده از آن ها بین وراث تقسیم می شود. وارثان براساس سهم خود از ارث و همچنین درجه خویشاوندی که با فرد متوفی دارند، باید مالیات برارث را پرداخت کنند و درصورت عدم پرداخت مالیات برارث، وراث نمی توانند مالکیت اموال منقول و غیر منقول فرد متوفی را به خود انتقال دهند یا تصرفی درآن اموال داشته باشند .

معافیت از مالیات ارث

طبق قانون ، برخی معافیت ها درخصوص مالیات برارث درنظرگرفته شده است که در اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم سال 95 مورد بازنگری قرار گرفت. درحال حاضر معافیت مالیات بر ارث اموال شهدای انقلاب اسلامی مشول وراث طبقات اول و دوم می شود. همچنین اثاث البیت متوفی (وسایل ضروری زندگی و لوازم خانوادگی)، اموال وزارتخانه ها و موسسات دولتی که بودجه آن ها توسط دولت تامین می شود، وجوه بازنشستگی، وظیفه و پس انداز خدمت و مزایای پایان خدمت، بازخرید خدمت، مطالبات مربوط به خسارت اخراج (کارگران اخراج شده، مرخصی استحقاقی استفاده نشده و بیمه های اجتماعی و نیز وجوه پرداختی توسط موسسات بیمه یا بیمه گذار و کارفرما مانند انواع بیمه های عمر وزندگی، خسارت فوت و بیمه عمراز مصادیق معافیت از ارث هستند.

اگر مالیات بر ارث پرداخت نشود چه اتفاقی می افتد؟ 

برخلاف قانون سابق که عدم پرداخت مالیات برارث جریمه داشت، طبق قانون جدید، جریمه درخصوص عدم پرداخت مالیات برارث درنظر گرفته نشده است. بنابراین وراث می توانند به اداره امور مالیاتی مراجعه کنند و اسناد مربوطه را به مرجع مذکور تقدیم نمایند اما پرداخت مالیات را در هنگام تقسیم یا انتقال اموال انجام دهند.

محاسبه مالیات بر ارث به چه صورتی است؟

درخصوص محاسبه مالیات برارث، براساس اصطلاحات جدید سازمان امور مالیاتی، ابتدا اموال متوفی را گروه بندی کرده و مالیات هرگروه براساس نرخ های مصوب محاسبه خواهد شد. نرخ گروه های مختلف متفاوت خواهد بود.

مالیات بر ارث، نسبت به ورثه چگونه است؟ 

در صورتی که ورثه خواستار تقسیم ماترک باقی مانده متوفی باشند، ابتدا باید مالیات ماترک را پرداخت کنند. بر همین اساس، اظهارنامه ی ماترک متوفی باید ظرف یک سال پس از فوت متوفی، توسط وراث تهیه شود و به اداره امور مالیاتی تحویل داده شود. درصورتی که وراث، اظهارنامه را ظرف مدت معین به شعبه مالیاتی تسلیم نمایند، هزینه های کفن و دفن و دیون متوفی از ارث کسر می شود همچنین سایر اموال پس از دریافت مالیات بر ارث، بین وراث تقسیم می شوند. درغیر این صورت پس از اتمام مدت یک سال، در هنگام انتقال اموال به وراث ، مالیات بدون کسر هزینه های کفن و دفن و… از آن ها دریافت خواهد شد.

موانع ارث

در چه صورتی ارث به فرد تعلق نمی گیرد:

در تعریف قانونی ارث و توارث، موانع ارث، مواردی است که اگر در یک نفر وجود داشته باشد، آن فرد با وجود اینکه از وراث محسوب شده، ارث نخواهد برد.

–  قتل مورث

به موجب ماده 880 قانون مدنی، اگر شخصی، مورث خود را عمدا به قتل برساند، از وی ارث نمی برد. بنابراین، قتل از موانع ارث است.

– کفر

به موجب ماده 881 مکرر قانون مدنی، وارث کافر از مورث مسلمان ارث نمی برد.

– لعان

لعان به این معنا است که مردی، به زن خود تهمت زنا زده و انتساب فرزند به دنیا آمده را به خودش انکار کند. در این صورت مطابق ماده 882 قانون مدنی، لعان از موانع ارث است، یعنی زن و شوهر دیگر از هم ارث نمی برند. همچنین، پدر از فرزند و فرزند نیز از پدر و خویشاوندان وی ارث نخواهد برد.

– ولادت از زنا

به موجب ماده 884 قانون مدنی، ولادت از زنا از موانع ارث است، یعنی فرزند ناشی از زنا از پدر ، مادر و خویشاوندان آن ها ارث نمی برد و برعکس.