مجله حقوقی اندیشه

در این مطلب قصد داریم شهادت در دادگاه و گواهی دادن در دادگاه را بررسی کرده و به تعریف انواع شهادت و نیز شرایط شاهد بپردازیم.

با کمی بررسی در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری، در می یابیم که یکی از مهم ترین دلایل اثبات یک دعوا در کنار اسنادی که وجود دارد، شهادت است که اغلب به عنوان گواهی شناخته می‌شود. شهادت دادن یا گواهی دادن به این معناست که شخصی در دادگاه، اطلاعات و آگاهی خود را در مورد یک دعوا بیان کند. به چنین شخصی شاهد یا گواه نیز گفته می شود. در قانون مجازاتی برای شهادت دروغ نیز پیش بینی شده که همین امر اهمیت شهادت را نشان می دهد.

زمان لازم برای مطالعه این مطلب: 4 دقیقه

گواهی یا شهادت در معنای لغوی خود یعنی شخصی دیده ها و شنیده های خود یا سایر آگاهی های کسب شده اش را، در حضور مرجع قضایی به صورت اتفاقی یا به درخواست یکی از اصحاب دعوا بازگو کند.

تفاوت اقرار و شهادت دادن در چیست؟ 

اگر بخواهیم به تفاوت گواهی یا شهادت و اقرار بپردازیم باید سه تعریف زیر را درنظر گرفت :

اقرار: در اقرار فرد به ضرر خود و به سود دیگری از حقیقتی خبر می‌دهد.

ادعا : در ادعا فرد از موضوعی به سود خود و به زیان دیگری خبر می‌دهد.

شهادت یا گواهی : در شهادت شخص بدون نتیجه گیری تنها دیده ها و شنیده های خود را از موضوعی بیان می کند.
شهادت دادن به چه صورت انجام شده و چند نوع دارد؟

مفهوم گواهی یا شهادت مستقیم و اصلی چیست؟

در گواهی مستقیم یا اصلی یعنی شخص به صورت مستفیم و بدون واسطه، از دیده ها و شنیده های خود خبر می‌دهد. مثلا اینکه خود شاهد تصادفی بوده است و کیفیت آن را در حضور دادگاه اعلام می‌کند.

مفهوم گواهی یا شهادت غیر مستقیم یا گواهی بر گواهی چیست؟

در گواهی غیر مستقیم یا گواهی بر گواهی، خود شاهد یا گواه امر مورد اختلاف را مستقیما ندیده و نشنیده! بلکه گفته‌های دیگری را بازگو می‌کند. مثلا امیر به من گفت که در خیابان تصادفی اتفاق افتاده .

اعلام آگاهی در تحقیقات محلی

نوع دیگری از شهادت وجود دارد که در آن شخص بر مبنای شنیده ها و سخنان خود از زمزمه های مردم و عموم آگاهی خود را اعلام می‎کند. در این نوع گواهی، شخص لزوما به چشم خود ندیده و حتی گواهی غیر مستقیم (گواهی بر گواهی) نیست. فرد تنها بازتاب دهنده صحبت هایی است که دهن به دهن بازگو می‎شود و نمی‎تواند درستی آنها را تضمین کند.

شرایط شاهد در دادگاه: 

شهادت از منظر فقه 

شرایطی که باید در شهود وجود داشته باشند، عبارتند از: بلوغ، عقل، ایمان و عدالت.

در ادامه به بررسی شهادت افرادی می پردازیم که از نظر قانونی در خصوص احکام شرط بلوغ پذیرفته نیست.

– شهادت دختر بچه مطلقا مورد قبول نیست. شهادت پسر بچه هم فقط در قتل و جرح یعنی (جنایت بر عضو ) قبول می شود. آن هم به شرطی که به ده سالگی رسیده باشد.

– شهادت مجنون (دیوانه) مطلقا پذیرفته نیست مگر در فرضی که سلامت عقلی پیدا کند، شهادت او قبول می شود.

– شهادت غیرمومن مطلقا خواه بر مومنی باشد یا غیرمومنی ، پذیرفتنی نیست. (بعضی از مومن به شیعه نام می‌برند).

– شهادت شخصی که با اصول عقاید مخالف است (اصول عقاید یعنی توحید، عدل ، نبوت ، امامت و معاد) مورد قبول نیست.

– شهادت شخصی که با وسایل شرط بندی بازی می‌کند که در واقع قمار و حرام است، پذیرفته  نیست .

– شهادت شخص قاذف (دشنام دهنده) در فرضی که توبه کند، پذیرفته است.

– شهادت ولدالزنا (فرزندی که از رابطه نامشروع به دنیا آمده) قبول نیست، حتی اگر اظهار به اسلام نماید و عادل باشد .

 – یکی دیگر از موارد عدم قبول شهادت، دشمنی دنیوی (کسی که با شادی دیگران ناراحت و با غم دیگران خوشحال می شود) است. به این صورت اگر کسی که صاحب دشمنی دنیوی است بر علیه دشمنش شهادت دهد شهادت او قبول نیست.

– شهادت شخصی که تکدی‌گری می‌کند و این عمل حرفه او شده، قبول نیست. لازم به ذکر است اگر فقط در موارد نیاز این عمل را انجام دهد، مانع از قبول شهادت او نیست.

چند نکته مهم در شهادت یا گواهی دادن !

– شهادت صاحبان صنعت های مکروه مانند صرافی، فروش کفن و … یا شهادت اشخاصی که دارای بیماری هایی مانند جذام هستند قبول است.

– شهادت پدر به نفع فرزند خود، شهادت شوهر به نفع همسرش، شهادت زن به نفع یا ضرر همسر خود مشروط به تنها شاهد نبودن، مورد قبول است.

-کسی که شهادتش به دلیل کودک بودن یا کافر بودن جایز نیست، اگر موضوعی را بفهمد و سپس صبر کند تا مانع برطرف شود، مثلا بزرگ شود یا کفرش از بین رود و بعد شهادت دهد، از او قبول می شود.

– برای شخص کر، کور ولال نیز تحمل شهادت و اداء آن جایز است.

همان طور که در بخش پیش اشاره کردیم، یکی دیگر از مستندات شهادت نقل ها و اخباری است که از دیگران شنیده می شود. به شرطی که این اخبار موجب ظن (قطع و یقین) فرد شود، شهادت شاهدین فرعی (غیرمستقیم) قبول نیست مگر آنکه عذری مانع از حضور شاهدین اصلی شده باشد.

توجه داشته باشید، شهادت شاهدین اصلی اگر پس از صدور حکم دادگاه با شهادت دو شاهد فرعی باشد معتبر نیست.

اما اگر شاهدان پیش از صدور حکم دچار شرایطی شوند که دیگر شهادت آنها قبول نباشد چه اتفاقی می‌افتد؟!

در صورتی که شاهدان نزد قاضی شهادت دهند و قبل از حکم قاضی بمیرند، مجنون شوند یا اگر شهادت دهند و سپس قبل از اثبات عدالت آنها دچار جنون، اغماء و … شوند، یا در فرضی که شهادت دهند و سپس قبل از حکم دادگاه کافر شوند، قاضی حکم مدنظرخود را صادر می‎کند.

آیا شاهد می‌تواند از شهادت خود پشیمان شود؟

رجوع از شهادت در قانون مجازات اسلامی

اگر فرد شاهد قبل از آنکه مجازات متهم یا مرتکب اجرا شود از شهادت خود رجوع کند دیگر شهادت او اعتباری نخواهد داشت ولی بازگشت به شهادت پس از آنکه فرد از شهادت خود رجوع کرد، مسموع نیست.

کارشناسان موسسه حقوقی اندیشه، آماده ‎اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی به سوالات شما عزیزان در مورد شهادت در دادگاه پاسخ دهند. با ما در ارتباط باشید.

گردآورنده : نگین ارزانی