مجله حقوقی اندیشه

فیلم 12 مرد خشمگین داستان هیئت منصفه‌ای است که باید در خصوص گناه کار بودن یا بی‌گناهی پسری 18 ساله تصمیم بگیرند.

درفضیلت شک

فیلم 12 مرد خشمگین داستان هیئت منصفه‌ای است که باید در خصوص گناه کار بودن یا بی‌گناهی پسری 18 ساله تصمیم بگیرند، پسر متهم به قتل پدر آزارگر خود است و ظواهر پرونده شفاف؛ به نظر می‌رسد شکی در گناهکار بودن متهم باقی نیست؛ یکی از همسایه‌ها ادعا می‌کند که صدای متهم  که پدر خود را به مرگ تهدید می‌کرده است را شنیده است، دیگری مدعی است که از پنجره اتاق خود شاهد صحنه چاقو خوردن مقتول بوده است، متهم چند روز قبل از وقوع قتل چاقوی ضامن داری مشابه آلت قتاله را خریده بوده و در حال حاضر مدعی است که چاقو را گم کرده است.

درصورتی که هیئت منصفه متهم را گناهکار تشخیص دهد او به مجازات مرگ محکوم می‌شود، اما همانطور که قاضی به اعضای هیئت منصفه یادآور می‌شود همه اعضای هیئت باید اجماعا “به این رای برسند در غیر اینصورت مبتنی بر قاعده شک معقول متهم  گناهکار شناخته نخواهد شد.

تمام اعضای هیئت ظاهرا “متفق القول هستند که متهم گناهکار است همه به جز عضو شماره 8، عضو شماره 8 شک دارد و به دلیل این شک اعتقاد دارد که گناهکار بودن متهم به وی اثبات نشده است و به همین دلیل از بقیه اعضا درخواست می‌کند که رای گیری مخفی برای گناهکار بودن یا نبودن متهم برگزار شود. اعضا رای خود را به صورت ناشناس روی کاغذهایی می‌نویسند و سایر اعضا به تدریج در خصوص گناهکار بودن متهم ابراز شک می‌کنند.

با ادامه داستان شواهد و مدارک به تدریج زیر سوال می‌رود شنیدن صدای متهم که پدر خود را تهدید می‌کرده است با توجه به رد شدن قطار از کنار ساختمان محل وقوع قتل ناممکن بوده است به علاوه شاهدی که ادعا می‌کند قتل را دیده است دید ضعیفی دارد و امکان اینکه صحنه وقوع قتل را به درستی دیده باشد ممکن نیست و از همه مهم‌تر متهم فردی ریز اندام است و امکان وارد کردن ضربات چاقو از بالا به مقتول را نداشته است.

همه موارد بالا منتهی به شک بیشتر و ظن قوی تر میان اعضای هیئت منصفه می‌شود در جایی‌ که کوچکترین شکی وجود دارد وجدان اعضای هیئت منصفه نمی‌تواند حکم به گناهکاری متهم و گرفتن جای وی بدهد؛ همه اعضا متفق‌القول اند که شک منطقی وجود دارد که گناه متهم به آن‌ها اثبات نشده و  در خصوص گناه کار بودن وی شک دارند پس نمی‌توانند رای به گناهکاری وی بدهند همه به جز عضو شماره 3 که در نهایت خشم و تنفر از اعتقاد خود به گناهکاری متهم می‌گوید و در نهایت گریه کنان اعتراف می‌کند که رابطه بسیار بد وی با پسرش او را متقاعد کرده است که متهم گناهکار و مستحق عقوبت است.

رای به محکومیت مرد جوان صادر نمی‌شود و او از میان تله مرگ جان سالم به در می‌برد در عین حال فیلم تماشاچی را با سوال های اخلاقی بسیاری تنها می گذارد، آیا امکان دارد که ما از گناهکار بودن افراد مطمئن باشیم؟ و در صورت ظن؛ فردی که در مقام قضاوت قرار گرفته است چه باید کند ؟

یقین صد درصد ممکن نیست و انسان جایزالخطا است همیشه ممکن است که ما در قضاوت خود ولو با پشتوانه شواهد و مدارک اشتباه کنیم از این رو قواعد حقوقی و فقهی برای حرمت خون و جان انسان ها وضع شده اند اصل بربی گناهی افراد است و قاعده درء برای آن است که در صدور حکم و گرفتن جان یکدیگر شتاب نکنیم؛ شک نه نشانه ضعف عقل آدمی بلکه پدیده ای مقدس است که دست انتقام را نگه می دارد تا شاید جان عزیز و بی گناهی به اشتباه ستانده نشود.

تو از آیین انسانی چه می دانی؟
اگر جان را خدا داده ست
چرا باید تو بستانی؟
چرا باید که با یک لحظه غفلت، این برادر را
به خاک و خون بغلطانی؟

گرفتم در همه احوال حق گویی و حق جویی
و حق با توست
ولی حق را -برادر جان-
به زور این زبان نافهم آتشبار
نباید جست…

اگر این بار شد وجدان خواب آلوده ات بیدار
تفنگت را زمین بگذار