شرکت‌های تعاونی شاید کم‌ اقبال‌ترین شرکت در میان انواع شرکت‌های سهامی و غیرسهامی باشند، اما به هر حال با توجه به مزایای خاص آن همچنان به صورت رسمی ثبت می‌شوند و فعالیت دارند. در این یادداشت به مختصری از وظایف و مسئولیت‌های کیفری مدیران شرکت‌های تعاونی می‌پردازیم.

مدیران شرکت‌های تعاونی چه مسئولیت‌های کیفری دارند؟

شرکت‌های تعاونی بدوا در ماده ۲۰ قانون تجارت صاحب نام شدند. این ماده، به انواع شرکت‌های تجاری اشاره کرده که در بند ۷ آن از شرکت‌های تعاونی تولید و مصرف اسمی آورده شده است. این نوع شرکت به دو دسته شرکت تعاونی تولید و مصرف تقسیم می‌شود. طبق ماده ۱۹۰ قانون تجارت:« شرکت تعاونی تولید شرکتی است که بین عده ارباب حرف تشکیل می‌شود و شرکا مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیا یا اجناس به کار می‌برند.» و طبق ماده ۱۹۲ همین قانون:« شرکت تعاونی مصرف شرکتی است که برای مقاصد ذیل تشکیل می‌شود: ۱-فروش اجناس لازمه برای مصارف زندگانی اعم از اینکه اجناس مزبوره را شرکا ایجاد کرده یا خریده باشند. ۲- تقسیم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید از هر یک از آن‌ها.»

رکن دارای مسئولیت در این شرکت‌ها کدام است؟ قانون چه می‌گوید؟

شرکت‌های تعاونی سه رکن مجمع عمومی، هیئت مدیره و بازرس دارند که مسئولیت اصلی بر دوش هیئت مدیره است. مسئولیت هیئت مدیره شرکت تعاونی در مقابل این شرکت بدین شکل تعریف می‌شود:« چنانچه خسارتی که به شرکت تعاونی وارد می‌شود به دلیل و در واقع ناشی از تقصیر هیئت مدیره باشد، مسئولیت جبران خسارت بر عهده فرد مقصر است. حال عمل صورت گرفته به شکل فعل یا ترک فعل باشد. به عنوان مثال اگر هیئت مدیره اقدامی کند که از آن ضرری متوجه شرکت شود یا وظیفه ای که بر عهده دارد عمل نکند یا در آن اهمال ورزد و از این امر ضرری بر شرکت تعاونی وارد شود.»

شرکت‌های تعاونی برخلاف آنچه به نظر می‌رسند، از اهمیت بالایی برخوردار هستند. تا جایی که قانون تجارت برای این نوع شرکت‌ها مکفی نبوده و به صورت ویژه نیز برای بهبود عملکرد و ارتقای شفافیت شرکت‌های تعاونی قانون خاص تدوین شده است. قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی و قانون شرکت‌های تعاونی در بخش‌هایی به مسئولیت‌های مدنی و کیفری مدیران شرکت تعاونی می‌پردازد. ماده ۱۲۶ قانون شرکت‌های تعاونی اذعان دارد:« هر یک از اعضای هیئت مدیره، بازرسان و مدیرعامل شرکت‌های تعاونی در صورتی که با سوء نیت، برخلاف اصول مقرر در این قانون و اساسنامه های مصوب مرتکب عملی شود که موجب زیان شرکت گردد، علاوه بر جبران زیان وارده به حبس تأدیبی از سه ماه تا شش ماه محکوم خواهد شد.» طبق این ماده مدیران و بازرسان شرکت‌های تعاونی تولید و مصرف موظف به حسن عملکرد طبق اساسنامه هستند و می‌توان متوجه شد که در این شرکت‌ها،اساسنامه اعتبار بسیار بالایی دارد. براساس ماده فوق الذکر چنانچه سوء نیت در رفتار مدیران وبازرسان محرز شود و از این اعمال ضرر و خسارتی به شرکت وارد آید، حبس سه ماه تا ۶ ماه در انتظار فرد متخلف خواهد بود.(البته طبق قوانین جدید جزایی, حبس سه ماه و کمتر از سه ماه به جریمه نقدی تبدیل می‌شود و حبس ۶ ماه نیز طبق نظر قاضی اجرای احکام قابلیت تبدیل به جزای نقدی را دارد.)

همچنین مواد ۱۲۷,۱۲۸,۱۲۹ و ۱۳۲ قانون شرکت‌های تعاونی نیز به جرم و مجازات‌های دیگر در رابطه با این شرکت‌ها می‌پردازد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود:

ماده127- هریک از اعضای هیئت مدیره و بازرسان و مدیر عامل شرکت های تعاونی به مجمع عمومی گزارش خلاف واقع بدهد به حبس تأدیبی از سه ماه تا شش ماه یا جزای نقدی از ده هزار ریال تا یکصد هزار ریال و یا به هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
ماده128- هر یک از مدیران عامل یا اعضای هیأت مدیره یا بازرسان و یا کارکنان شرکت ها و اتحادیه های تعاونی مرتکب خیانت در امانت در مورد وجوه و اموال شرکت یا اتحادیه‌های تعاونی را دارنده تابع قوانین و مقررات دیوان کیفر کارکنان دولت خواهد بود.
ماده129- حسابرسانی که درباره نتیجه حسابرسی شرکت یا اتحادیه تعاونی گزارش خلاف واقع بدهند به حبس تادیبی از 6 ماه تا یک سال محکوم می‌شوند.
ماده132- پس از صدور کیفر خواست در مورد جرائم مندرج در این قانون مراتب از طرف مراجع قضائی به شرکت یا اتحادیه مربوط اعلام می شود و در این صورت متهم از سمت خود در شرکت یا اتحادیه برکنار می‌گردد.»

 در صورتی که مدیران شرکت‌های تعاونی به دلیل ارتکاب هر یک از جرایم مذکور در مواد فوق مجرم شناخته شوند به حبس, جزای بدل حبس یا جزای نقدی محکوم خواهند شد.