خواندن این مطلب به 4 دقیقه زمان نیاز دارد.

معنای معامله فضولی چیست؟

در قانون مدنی ایران به فردی که بدون اذن مالک، در دارایی و اموال دیگری دخالت و تصرف کند، فضول گفته می شود. برای مثال چنانچه فردی خودرو برادر یا همسر خود را بدون اجازه او بفروشد، معامله فضولی رخ داده و می توان گفت که قانونگذار همان واژه رایج بین مردم را در قانون به کار برده است. معامله فضولی در قانون ایران جرم و مستوجب مجازات است.

وجه تمایز فضول، وکیل و تکلیف خریدار در معامله فضولی چیست؟

همانطور که گفته شد، منطبق بر قانون، فضول به کسی گفته می شود که طرف معامله قرار می گیرد در حالیکه  از طرف صاحب مال اجازه معامله را نداشته باشد. بنابر این تعریف، کاملا با وکیل متفاوت است چراکه اصولا وکیل با اراده صاحب مال منصوب شده و به عنوان قائم مقام مالک اقدام به انجام معامله می‎کند. عموم تصور می کنند معاملات فضولی باطل است درحالیکه که منطبق بر قانون ایران، این معاملات غیرنافذ هستند. به این معنا که وضعیت صحت معامله منوط به اجازه مالک است و در صورت اجازه صحیح و در صورت عدم اجازه، باطل می‎شود.

طرفین معاملات فضولی چه افرادی هستند؟

فضول : فردی است که بدون اذن صاحب مال مبادرت به معامله نموده است.

اصیل یا خریدار: فردی است که طرف دوم معامله قرار گرفته و معاملات فضولی بیشترین دردسر را برای اصیل ایجاد خواهد کرد. در واقع سرنوشت معامله در دست اصیل نبوده و رد و قبول معامله از سوی صاحب مال است. از طرفی اصیل می تواند برای روشن شدن هرچه بیشتر صحت معامله، با مالک اصلی مذاکراتی را انجام دهد.

صاحب مال : صاحب مال الزامی به اجازه یا رد فوری  معامله نداشته و فرصت کافی در اختیار دارد اما سوء استفاده از این حق، نباید شرایطی را برای تضعیع حقوق اصیل فراهم کند. اگر اصیل از این تاخیر متضرر شود، منطبق بر قانون حق برهم زدن معامله را دارد.

چنانچه معامله فضولی از سوی مالک رد شود، معامله باطل و بی اثر شده و این رد معامله به هر لفظ یا فعلی که دلالت بر عدم رضایت داشته باشد، محقق می شود.

نکات آخر

– حق رد و قبول معامله فضولی قائم به شخص است، یعنی اگر صاحب مال قبل از اجازه یا رد معامله فوت کند این حق به وراث او منتقل شده و دردسرهای اصیل در این فرض  بیشتر می شود. چراکه با تعدد مالکین مواجه خواهد شد و بنابراین پروسه رد و قبول معامله طولانی تر می‎شود.

– در معاملات فضولی، طرح شکایت از فضول بیشتر از هرچیز می تواند به اصیل کمک کند. این شکایت در فرضی متصور است که اصیل از فضولی بودن معامله آگاهی نداشته و با طرح شکایت با عنوان فروش مال غیر، می تواند طلب خسارت کند. چنانچه آگاه به فضولی بودن معامله باشد، طلب خسارت ساقط می شود و صرفا حق استرداد مبلغ را دارد .

– جرم فروش مال غیر در حکم کلاهبرداری است و مجازات سنگینی در پی دارد. درصورت اثبات سوء نیت فضول، مستحق مجازات مربوطه است.

 نگارنده  : مریم مهردوست