مجله حقوقی اندیشه

در روزهای اخیر، دو خبر در خصوص سرقت آثار ادبی و هنری در صدا و سیما، برای عروسکی به نام “پنگول” و پلتفرمی نمایشی برای سریال “آهوی من مارال” و ” جیران ” مطرح شده است. در این نوشتار فارغ از حاشیه های به وجود آمده، به بررسی حمایت قانونگذار در موضوعات مطرح شده پرداختیم.

زمان مورد نیاز برای خواندن این مطلب : 3 دقیقه 

اپیزود اول : پنگول و هومن حاجی عبدالهی 

ماجرا از جایی آغاز شد که هومن حاجی عبداللهی، صدا پیشه عروسک پنگول در سری جدید آن حضور نداشته و در مصاحبه ای اینترنتی از این موضوع ابراز ناراحتی کرده و در بخشی از حرفهای خود مالکیت فکری و معنوی این عروسک را از آن خود و تهیه کننده برنامه ” امیررضا کاوه ” می داند. در ادامه روابط عمومی شبکه پنج واکنش نشان داده و در پیامی اعلام کرد : مالکیت فکری، حقوقی ومعنوی تمام برنامه ها، لوگو، عروسک ها، شخصیت ها و … متعلق به شبکه پنج سیما بوده و طرف قرارداد یعنی تهیه کننده و … حقی بر آن ندارد. با این جوابیه و بدنبال آن توئیت هومن حاج عبدالهی این جنجال ادامه پیدا کرد.

منبع خبر 

اپیزود دوم : دعوا بر سر ناصرالدین شاه ! جیران و  آهوی من مارال 

مهرداد غفارزاده، کارگردان آهوی من مارال، ادعا کرد که سریال جیران به کارگردانی حسن فتحی و تهیه کنندگی اسماعیل عفیفه، کپی برداری از اثر اوست. او در پست اینستاگرامی خود، ضمن انتشار برگه های قانونی شکایت خود، اعلام کرد در حال پیگیری این موضوع از طریق قانونی است. این عمل واکنش اسماعیل عفیفه را به همراه داشت که با بالا گرفتن جنجال، دو طرف به شرح حواشی و ماجرای کار پرداختند.

منبع خبر 

نکته مهم :

با توجه به حقوقی بودن این مسائل و مطرح شدن مالکیت فکری آثار هنری، این نوشته با هدف افزایش آگاهی جامعه ایران نسبت به چالش‌های حقوقی مالکیت فکری و حمایت قانونی از آثار تهیه و تنظیم شده است. نویسندگان این نوشتار تنها دیدگاه و تحلیل شخصی خود را بر اساس قوانین حاکم، رویه‌ی قضایی، اطلاعات و شواهد موجود بیان کرده و از هیچ یک از طرفین مناقشه حاضر، سمت وکالت، نمایندگی و یا مشابه آن را در زمان تنظیم و انتشار آن نداشته‌اند.

حق مولف  در صنعت عروسک سازی

همانطور که می دانیم، عروسک سازی در زمره هنرهای دستی (صنایع دستی) محسوب می‎شود و قانون حمایت از مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348، به صراحت، حمایت از آثار و صنایع دستی را در بند نهم ماده 2 اعلام کرده است. علاوه بر آن، عروسک تولید شده می تواند حمایتی مضاعف در قالب طرح صنعتی داشته باشد.

حق مولف در فیلمنامه 

فیلمنامه در زمره آثار نوشتاری بوده و قانون حمایت از مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348، به وضوح، حمایت از نمایشنامه را ( فارغ از نوع تجلی آن در قالب تئاتر، سینما یا سریال) در بند اول ماده دو اعلام کرده است. ثبت فیلمنامه از طریق سامانه وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی امکانپذیر است و پس تاییدیه وزارت مذکور، اثر در بانک آثار اصیل ذخیره می‌شود.

حق مولف در آثار سفارشی

موضوع آثار سفارشی، به صراحت در ماده 13 قانون حمایت از مولفان و مصنفان مصوب 1348 بیان شده است. این آثار به واسطه قرارداد با موضوعات متفاوت از جمله تولید آثار سرگرم کننده و نمایشی به وجود می آید.  در این دست قراردادها، فارغ از سمت مستخدم، قرارداد به واسطه استعداد یا تخصص مستخدم منعقد می شود و به تناسب همان تخصص و نوع خدمت، میزان دستمزد یا اجرت المثل تعیین می‎شود. برای مثال میزان دستمزد یک هنرمند باسابقه با دستمزد یک هنرجو متفاوت است. بدیهی است این اختلاف، به دلیل مهارت و تجربه اوست. از سویی دیگر، مقبولیت آثار نمایشی منوط به پذیرش عمومی بوده که  فاکتورهای متغیری در  ایجاد آن دخیل است. این در حالیست که مستخدم  اعم از هنرمند با تجربه یا مبتدی، ریسک مادی را نپذیرفته چراکه ماهانه معادل دستمزد توافقی، برداشت مادی خواهد داشت. سوال اصلی زمانی مطرح می شود که در روند همکاری که اثری مشترک بدست می آید، مالکیت با کیست؟! در پاسخ به سوال، بهتر است به تجلی مادی و معنوی اثر توجه کنیم. امروزه همه حقوقدانها معتقدند که حقوق معنوی با مستخدم است هرچند پدیدآورنده حق اسقاط حق یا مسکوت گذاشتن نام خود را دارد. آنچه مورد اختلاف حقوقدانهاست حقوق مادی است که منجر به استفاده تجاری از اثر می‎شود. در رویه قضایی اغلب کشورها، حقوق مادی را  متعلق به کارفرما می دانند چراکه  کارفرما از پیش، ریسک سرمایه گذاری و فراهم نمودن بستری پرهزینه را پذیرفته و بدون ایجاد این بستر، اثر مشترکی هم تولید نمی شود. امروزه آثار جمعی و مشترک در حوزه مالکیت ادبی و هنری و اختراعات بیش از حوزه های دیگر مطرح است و متاسفانه عدم مرزبندی شفاف، شرایط تضیع حقوق پدیدآورندگان را فراهم می‎کند. بنابراین لازم است پدیدآورندگان در تنظیم قراردادهای استخدامی توجه بیشتری نموده و همچنین حقوقدانهای فعال این عرصه، در قوانین داخلی خود مقررات ویِژه ایی را تدوین نمایند.

سخن آخر

با مقدمات بیان شده،  چنانچه عروسک ” پنگول” در نتیجه انعقاد قرارداد استخدامی با شبکه پنج تولید شده باشد و عروسک ساز اثر را به سفارش تولید کرده باشد، اصل بر این است که عروسک ساز حق مادی از جمله حقوق ناشی از ثبت اثر را ندارد اما اگر به طور مستقل، اثر را تولید کرده، اقدام به ثبت نموده و صرفا در مدت زمانی خاص برای نقش آفرینی در قالب قرارداد اجاره به صدا و سیما اجاره داده باشد، حقوق مادی خود را منتقل کرده و صدا و سیما پس از انقضاء مدت اجاره مجاز به بهره برداری مادی از عروسک نیست.

در خصوص ادعای نقض حق مولف و شباهت کلی سریال ” جیران” با “سریال آهوی من “، منوط به اصالت رای داوری منتشر شده در فضای مجازی، مبنی بر رفع شباهت کلی دو اثر( که در آن حکم به رفع شباهت صادر و ابلاغ شده)، چنانچه رای داور اجرا نشده باشد ادعای شباهت دو فیلمنامه قابلیت بررسی و رسیدگی قضایی دارد.

گردآورنده  : مریم مهردوست