طرح صنعتی چیست؟

طراحی یکی از قدیمی ترین ابزار بیان احساسات است و در تعریف کلی آن به دو دسته ترسیمی و کاربردی تقسیم می گردد. طرح های ترسیمی به صورت بداهه کشیده می شود و عموما طراح درصدد اجرای آن نیست اما طرح های کاربردی با توجه به اصول و قواعدی و عموما برای تولید کالایی خاص، طراحی می شوند. با تقسیم بندی ذکر شده می توان نتیجه گرفت که طرح های کاربردی از بارزترین مصادیق طرح صنعتی است و حقوق طراح توسط قانون، حمایت می گردد هرچند مشاهده شده است که کالای تولید شده از طرح های ترسیمی نیز قابلیت حمایت دارد . با توضیحات فوق می توان به این جمع بندی رسید که طرح هایی که منجر به تولید کالا گردند اعم از ترسیمی یا کاربردی در دامنه طراحی صنعتی قرار می گیرند. طرح های معماری از طراح های مناقشه برانگیز است اما همه حقوقدانها توافق دارند که طرح های معماری با اینکه با قواعد و قوانین خاصی طراحی می شوند اما چون خروجی آنها، ساختمان است مشمول طراحی صنعتی نمی شوند چراکه خانه مصداقی از کالا نیست.

شروط شکلی و ماهوی طرح های صنعتی

 طرحهای صنعتی دو جنبه مادی و معنوی دارد. جنبه معنوی آن، رفع نیازهای روزمره بشری است و جنبه مادی آن تولید کالا، بهره برداری مالی و بازاریابی است.

برای حمایت قانونی از حقوق طراح، طرح صنعتی  ذاتا نیازمند شروط شکلی و ماهوی  برای تقاضای گواهی ثبت طرح صنعتی است .

 شروط شکلی آن عبارتست از:

• شکل و ساختار : شکل و ساختار در معنای کلی آن دارای دوجنبه داخلی وخارجی است اما در مالکیت صنعتی جنبه خارجی کالا مطرح است و کالاهای تولید شده می بایستی سه بعدی باشد.
• شکل و تزیینات : عمدتا دو بعدی می باشد و جنبه خارجی دارد و حمایت از آن منوط به ثبت اثر است. توصیه می شود که در اظهارنامه ثبت، شکل و تزیینات به صورت مجزا از شکل و ساختار، بیان و ثبت گردد.
• دارا بودن جاذبه بصری

شروط ماهوی آن عبارتست از:

• اثر به عنوان طرح ( طرح کاربردی) مطرح باشد.
• چشم گیر یا منحصر به فرد باشد. معیار چشم گیر بودن زیبایی شناسی نیست چراکه زیبایی نسبی است. معیار چشم گیر بودن صرفا جلب توجه کردن است و این چشم گیری می تواند به صورت منفی باشد.
• تازگی داشته و جدید باشد.  فلذا پیشنهاد داده می شود ضمن تقاضای ثبت، نمونه ایی از کالا پیوست اظهارنامه ثبت گردد.
• اصیل باشد.
• در کالا متبلور شود به همین دلیل طرح های معماری مشمول طرح صنعتی نمی شوند.

اصیل بودن طرح صنعتی

اصیل بودن در طرح های صنعتی نیازمند چهار ویژگی است و با معنای اصالت در کپی رایت (حق مولف) متفاوت است. ویژگی آن عبارتست از : داشتن جنبه تزیینی، روی کالا اجرا شده باشد، قابل رویت باشد و کاربردی صنعتی داشته باشد. به طور خلاصه می توان گفت، طرح صنعتی اصیل است که وجه تمایز بخشی داشته باشد.

استثنایات جدید بودن طرح های صنعتی

همانطور که در بالا بیان شده، از شروط ماهوی طرح صنعتی جدید بودن است اما گاهی مشاهده شده است که طراح ناگزیر از افشاء طرح خود می گردد که موارد زیر از مصادیق آن است و منعی برای جدید بودن ندارد:

• شرکت طراح در نمایشگاهها و عرضه اثر در همان نمایشگاه.
• افشاء غیرعلنی یا سربه مهر، به این معنا که اثر در جمع دوستان و خانواده طراح فاش شده باشد.

نگارنده : مریم مهردوست