مجله حقوقی اندیشه

مدت زمان لازم برای خواندن این مطلب : 3 دقیقه

معنی و مفهوم قوه قاهره یا فورس ماژور چیست ؟

فورس ماژور، واژه ای فرانسوی با معادل مفهومی قوه قاهره در قوانین ایران است. هرحادثه خارجی که از حیطه قدرت متعهد خارج بوده و غیرقابل پیش بینی و اجتناب باشد به مفهوم فورس ماژور یا قوه ی قاهره معنا می شود. قوه قاهره به طور ضمنی در قوانین ایران بالخص قانون مدنی به کاربرده شده و آن را موجبات تعلیق تعهدات قراردادی یا توافق بر فسخ قرارداد می دانند.

ویژگی های قوه قاهره یا فورس ماژور چیست ؟

به طور خلاصه می توان گفت فورس ماژور سه ویژگی بازر دارد که عبارتند از : خارجی بودن، مقاومت ناپذیربودن و غیرقابل پیش بینی بودن. مصادیقی همچون سیل، زلزله، جنگ، اعتصاب و شیوع بیمارهای واگیر دار یا اپیدمی بیانگر فورس ماژور هستند. در توضیحات زیر به توضیح ویژگیهای فوق در اپیدمی، می پردازیم.

بررسی ویژگی های فورس ماژور در اپیدمی

خارجی بودن : یعنی حدوث شرایطی که مسیر تحقق تعهدات قراردادی را دشوار و غیرممکن می‎کند. باید توجه داشت که شرایط پیش آمده باید خارج از اراده متعهد باشد. مانند شیوع بیماری که درمان آن کشف نشده و سرعت انتشار آن بالاست. لازم به یادآوری است که برای ادعای اپیدمی، نیازمند آمار رسمی وزرات بهداشت و سازمان ها و مقامات مربوطه هستیم فلذا صداقت و ارائه آمار دقیق شیوع بیماری توسط متخصین، نقشی موثر بازی میکند.

مقاومت ناپذیر بودن : در رابطه بین متعهد و حادثه سنجیده می شود و باید در نظر داشت که سخت و دشوار بودن، شرط لازم است اما کافی نیست و باید حتما غیرممکن و پرخطر باشد. این مفهوم در رابطه قراردادی تفسیر و معنا پیدا می کند و در فرض اپیدمی، چنانچه ماهیت ایفای تعهدات قابلیت ایفا از راه دور را داشته باشد، شیوع اپیدمی مانع از اجرای تعهدات نشده و متعهد به ایفای آن در محلی امن است.

قابل پیش بینی نبودن: این مفهوم با فرد “متعارف” سنجیده می شود و به این معناست که فورس ماژور، برای فرد متعارف قابل پیش بینی و پیشگیری نباشد.  به همین دلیل در خصوص اپیدمی، رفع مسئولیت پزشکان بی معناست چراکه با خطرات و راه های پیشگیری آن آشنا بوده و از طرفی موثرترین افراد در رفع اپیدمی در جامعه هستند.

آثار فورس ماژور و توافق طرفین

در حالت کلی و همانطور که در توضیحات فوق ذکر شد اگر وقوع فورس ماژور خارج از اراده متعهد باشد، مسئولیتی متوجه متهد نیست. اما چنانچه ناشی از قصور و سهل انگاری او باشد، مسئولیت کامل دارد و عموما طرفین در رابطه قراردادی فورس ماژور را پیش بینی و بر تعهدات ناشی از آن توافق می کنند.

 توافق به دو صورت بروز پیدا کرده و در قالب، حق تعلیق یا حق فسخ، مطرح می‎شود. در فرض پیش بینی تعلیق قرارداد، عموما طرفین در حق تعلیق، مدت تعلیق از مدت قرارداد کسر  میگردد.

نکته آخر

در اصول و مفاهیم حقوقی، قوه قاهره یا فورس ماژور در مقابل “اصل لزوم قراردادها” قرار می گیرد و از “اصل وفای به عهد” استثناء شده است چراکه زمانی مطرح می گردد که شرایط اجرای قرارداد تغییرات فراوانی کرده است. بنابراین  پیش بینی آن و توافق طرفین در قراردادهای بین الملی بسیار تعیین کننده است.

نگارنده : مریم مهردوست