مجله حقوقی اندیشه

هبه چیست ؟

معنای عرفی هبه، بخشیدن مجانی مال است. این بخشش در عالم حقوق، هبه نامگذاری می شود و منطبق برماده 795 قانون مدنی عبارتست از عقدی که به موجب آن، یک نفر مالی را مجانی به شخص دیگری تملیک می کند. این عقد دو طرف دارد. واهب فردی است که مال را هدیه می دهد و متهب کسی که هدیه را پذیرفته، مالی که هدیه داده شده را عین موهوبه گویند.

لازم به یادآوری است که هبه دادن مختص به عین نیست بلکه امکان هبه دادن منفعت نیز وجود دارد. باید در نظر گرفت اگر واهب صاحب حق انتفاع باشد و حقی برعینیت مال نداشته باشد، امکان هبه دادن “حق انتفاع” وجود ندارد.

صحت هبه منوط به وجود شرایطی خاص است از جمله اینکه واهب باید مالک عین موهوبه باشد، متهب باید هبه را قبول و عین موهوبه را قبض (دریافت) نماید.

انواع هبه

هبه معوض : هبه ای که واهب حین عقد، شرطی کند که متهب در عوض هبه، به او چیزی بدهد و باید در نظر داشت این انتقال نیز باید رایگان باشد.

هبه غیرمعوض : هبه ای که واهب شرط عوض نگذاشته باشد.

توصیه می شود که واهب، به شکل رسمی هبه نماید چراکه هبه نامه رسمی، ریسک انکار و تردید را از بین می برد، اما در مورد هبه نامه های غیررسمی، ادعای انکار و تردید مسموع است.

استرداد هبه

اصل بر این است که واهب می تواند از هبه رجوع کند مگر اینکه شرایط زیر وجود شروط داشته باشد که امکان استرداد عین موهوبه و رجوع از هبه را از بین ببرد.

– متهب پدر، مادر یا اولاد واهب نباشند.

– عوض هبه داده شده باشد.

– عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده باشد.

– عین موهوبه تغییر پیدا کرده باشد.

لازم به یادآوری است که استرداد هبه قائم به شخص است و با مرگ واهب یا متهب، حق رجوع از بین می رود.

اگر مالی به همسر هبه داده شود، قابل استرداد است؟

همانطور که در بالا به آن اشاره شد و منطبق برماده 803 قانون مدنی، رجوع از هبه در مواردی که متهب، پدر، مادر و یا اولاد واهب باشد وجود ندارد. حال این سوال مطرح می شود که هدیه به همسر چه مصداقی پیدا می کند؟ این مساله از موارد اختلافی است و برخی از فقها و حقوقدانها آن را مجاز و برخی دیگر ممنوع می دانند. در ادامه به استددلال های هر دورگروه می پردازیم.

مخالفان استرداد هبه از همسر، معتقد هستند با جاری شدن صیغه نکاح، علقه زوجیت حاصل شده و از مفهوم مخالف ماده 1037 قانون مدنی، نتیجه گرفته اند که با حصول علقه زوجیت، خویشاوندی ایجاد می شود و امکان استرداد هدایا صرفا برای دوران نامزدی است. طرفدران این نظریه، بند اول ماده 803 قانون مدنی را تفسیر موسع نموده اند و دلیلِ ممنوعیت رجوع به پدر، مادر و اولاد را حفظ روابط خانوادگی می دانند که مشابه روابط زن و شوهر است و این ممنوعیت را بر همسر نیز تعمیم داده اند.

موافقان استرداد هبه از همسر، قائل بر حق استردائ مبتنی بر روابط نسبی هستند و همانطور که در قانون مدنی نیز بیان شده، فقط در صورتی که متهب، پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد، هبه غیرقابل رجوع است. بنابراین لازم است قبل از هبه به همسر، به اختلافی بودن امکان رجوع ازآن توجه شود و با آگاهی از همه جوانب، عقد هبه منعقد شود.

نگارنده : مریم مهردوست