تامین خواسته حقوقی: شرایط، هزینه و نحوه اجرا
فهرست مطالب
تامین خواسته یکی از مهم‌ترین ابزارهای حقوقی برای حفظ حقوق خواهان در جریان دادرسی است. این اقدام به منظور جلوگیری از تضییع حق و اطمینان از دستیابی به خواسته در آینده صورت می‌گیرد. در این مقاله، به بررسی جامع تامین خواسته، شرایط صدور آن، هزینه‌ها و نحوه اجرای آن می‌پردازیم.
تعریف تامین خواسته:
تامین در لغت به معنای حفظ و ایمن نمودن است و خواسته به معنای آن چیزی است که مدعی از دادگاه تقاضا می‌کند. تامین خواسته در دعاوی قضایی به منظور جلوگیری از تضییع حق است. در این روش، خواهان (شخص طرح کننده دعوی) عین خواسته یا معادل آن را از اموال خوانده (شخصی که دعوی علیه او مطرح شده) تا پایان دادرسی توقیف می‌کند تا از نقل و انتقال آن جلوگیری شود و بتواند طلب خود را وصول کند.
شرایط صدور قرار تامین خواسته:
برای صدور قرار تأمین خواسته، علاوه بر شرایط عمومی مانند ذینفع بودن، دارا بودن اهلیت و سمتِ خواهان، شرایط اختصاصی نیز ضروری است:
- میزان خواسته باید معلوم یا عین معین باشد.
- خواسته باید منجز (قطعی) و قابل مطالبه باشد.
- دعوا باید مستند به سند رسمی باشد (مانند چک، سفته، سند ازدواج و سایر اسناد رسمی).
- خواسته در معرض تضییع یا تفریط باشد.
- خواهان باید خسارت احتمالی را به صندوق دادگستری پرداخت کند.
زمان تقدیم درخواست تامین خواسته:
درخواست تامین خواسته می‌تواند در سه مرحله صورت گیرد:
- پیش از طرح دعوی اصلی
- ضمن تقدیم دادخواست
- در جریان دادرسی تا زمانی که حکم صادر نشده است.
اگر دادگاه پیش از طرح دعوی اصلی قرار تامین خواسته صادر کند، خواهان مکلف است ظرف ده روز در دادگاه صالح اقامه دعوی نماید، در غیر این صورت قرار تأمین ملغی خواهد شد.
تبدیل تامین:
خوانده می‌تواند به جای مال توقیف شده، وجه نقد یا اوراق بهادار به میزان همان مال در صندوق دادگستری یا یکی از بانک‌ها تودیع کند یا درخواست تبدیل مال توقیف شده به مال دیگری را بنماید. دادگاه مکلف است ظرف دو روز به این درخواست رسیدگی کند. درخواست تبدیل تامین تنها یکبار می‌تواند از سوی محکوم علیه صورت پذیرد.
مستثنیات دین در اجرای قرار تأمین خواسته:
در مواردی که تأمین مال منتهی به فروش آن می‌شود، رعایت مقررات مربوط به مستثنیات دین الزامی است. اما اگر خواسته مال معینی باشد، حتی اگر از مستثنیات دین باشد، توقیف آن مجاز است زیرا منتهی به فروش نمی‌شود.
هزینه تامین خواسته:
هزینه تامین خواسته با توجه به موضوع خواسته و مدارک مربوطه تعیین می‌شود. میزان خسارت احتمالی معمولاً بین 10 تا 20 درصد ارزش خواسته است، اما قاضی می‌تواند تا 50 درصد خواسته را به عنوان خسارت احتمالی تعیین کند. برخلاف دستور موقت، خسارت احتمالی در تامین خواسته باید وجه نقد باشد.
نحوه اجرای تامین خواسته:
قرار تامین خواسته به صرف صدور و پس از ابلاغ (و در مواردی بدون ابلاغ) اجرا می‌شود. خوانده حق دارد ظرف 10 روز پس از ابلاغ، اعتراض خود را به دادگاه صادرکننده قرار تقدیم کند. اجرای قرار تامین خواسته با بازداشت مال انجام می‌شود، اما برخلاف اجرای احکام قطعی، مال به فروش نمی‌رسد.
اثرات قرار تامین خواسته:
- عدم امکان نقل و انتقال اموال توقیف شده
- اولویت خواهان در قبال بقیه طلبکاران (پس از اجرای قرار و توقیف مال)
- ایجاد حق تقدم برای خواهان به میزان مبلغ بازداشت شده
توقیف مازاد (توقیف مکرر) در صورتی که اشخاص متعدد مال واحدی را توقیف کرده باشند، به ترتیب تاریخ توقیف حق تقدم ایجاد می‌کند.
صدور قرار تامین خواسته تاثیری در اصل دعوا ندارد و ممکن است علیرغم صدور این قرار، خواهان در اصل دعوی محکوم به بی‌حقی شود یا بالعکس.
در صورتی که خواهان در نهایت به موجب رأی قطعی محکوم به بطلان یا بی‌حقی دعوی گردد، خوانده حق دارد در 20 روز از تاریخ ابلاغ رأی قطعی، خسارت خود را مطالبه کند. این مطالبه بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی انجام می‌شود و رأی دادگاه در این خصوص قطعی است.
تفاوت تامین خواسته و دستور موقت:
تامین خواسته و دستور موقت هر دو از امور اتفاقی پیش‌بینی شده در قانون آیین دادرسی مدنی هستند که برای جلوگیری از تضییع حقوق خواهان تعیین شده‌اند. اما تفاوت‌هایی بین آنها وجود دارد:
- هدف: تامین خواسته برای جلوگیری از نقل و انتقال عین خواسته است، در حالی که دستور موقت می‌تواند برای توقیف مال، انجام عمل یا مانع شدن از عملی صادر شود.
- ارتباط با دعوای اصلی: تامین خواسته معمولاً در ارتباط مستقیم با دعوای اصلی است، اما دستور موقت می‌تواند جدا از دعوای اصلی مطرح شود.
- فوریت: دستور موقت معمولاً فوری‌تر از تامین خواسته رسیدگی می‌شود.
- شرایط صدور: شرایط صدور دستور موقت و تامین خواسته متفاوت است.
نکات مهم در مورد تامین خواسته:
- توقیف حساب مشترک: در صورت توقیف حساب مشترک، توقیف صرفاً تا سقف سهم بدهکار در حساب امکان‌پذیر است.
- تفاوت با تامین دلیل: تامین دلیل متفاوت از تامین خواسته است و هدف آن حفظ دلایل و مدارک مورد نیاز برای اثبات ادعا در دادگاه است.
- اهمیت سند رسمی: یکی از شرایط مهم برای صدور قرار تامین خواسته، مستند بودن دعوا به سند رسمی است. اسنادی مانند چک، سفته و سند ازدواج از جمله اسناد رسمی محسوب می‌شوند.
- خسارت احتمالی: پرداخت خسارت احتمالی توسط خواهان یکی از شرایط مهم صدور قرار تامین خواسته است. این مبلغ برای جبران خسارات احتمالی وارده به خوانده در صورت رد دعوای اصلی در نظر گرفته می‌شود.
- امکان اعتراض: خوانده حق دارد ظرف 10 روز پس از ابلاغ قرار تامین خواسته، به آن اعتراض کند. این امر امکان دفاع از حقوق خوانده را فراهم می‌کند.
- محدودیت در تبدیل تامین: درخواست تبدیل تامین تنها یکبار از سوی محکوم علیه امکان‌پذیر است. این محدودیت برای جلوگیری از اطاله دادرسی و سوءاستفاده احتمالی در نظر گرفته شده است.
- رعایت مستثنیات دین: در اجرای قرار تامین خواسته، رعایت مقررات مربوط به مستثنیات دین الزامی است. این امر برای حفظ حداقل‌های زندگی خوانده در نظر گرفته شده است.
- عدم تاثیر بر اصل دعوا: صدور قرار تامین خواسته به معنای حقانیت خواهان در اصل دعوا نیست و ممکن است علیرغم صدور این قرار، خواهان در نهایت محکوم به بی‌حقی شود.
- امکان مطالبه خسارت توسط خوانده: در صورتی که خواهان در نهایت محکوم به بطلان یا بی‌حقی دعوی شود، خوانده حق دارد خسارت وارده را مطالبه کند. این امر برای جبران خسارات احتمالی ناشی از توقیف اموال خوانده در نظر گرفته شده است.
- تفاوت با اجرای احکام قطعی: اگرچه اجرای قرار تامین خواسته شباهت‌هایی با اجرای احکام قطعی دارد، اما تفاوت اصلی در این است که در تامین خواسته، مال توقیف شده به فروش نمی‌رسد و صرفاً از نقل و انتقال آن جلوگیری می‌شود.
نتیجه‌گیری:
تامین خواسته ابزار حقوقی مهمی است که به خواهان امکان می‌دهد از تضییع حق خود جلوگیری کند. با این حال، استفاده از این ابزار مستلزم رعایت شرایط قانونی و پرداخت هزینه‌های مربوطه است. درک صحیح از ماهیت، شرایط و آثار تامین خواسته می‌تواند به اصحاب دعوا در حفظ حقوق خود و پیشبرد موثر دعاوی حقوقی کمک کند. همچنین، توجه به تفاوت‌های تامین خواسته با سایر اقدامات تامینی مانند دستور موقت و تامین دلیل، برای استفاده صحیح از این ابزارهای حقوقی ضروری است.