محدودیت های حق اختراع

حقوق ناشی از حق اختراع در ماده 15 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علایم تجاری مصوب 1388  آمده است که رقبا و ثالث را از بهره برداری تجاری و دانش فنی نهفته در اختراع منع می کند. در ماده 17 همان قانون نیز شرایطی را بیان می دارد که حق بهره برداری دارنده گواهی اختراع را محدود می کند. این محدودیت برای دولت و اشخاص ثالث در شرایطی خاص، مفروض است. لازم است یادآور شویم محدودیت های مذکور در ماده 4  قانون مذکور، مبحث دیگری است و صرفا به بیان استثنایات در تقاضای گواهی اختراع پرداخته و به زمان قبل از ثبت اختراع مربوط می گردد در حالیکه در این مقاله برآنیم که بر محدودیت های بهره برداری از اختراع، بعد از ثبت بپردازیم.

ویژگی محدودیت ها  

دارنده حق اختراع به واسطه  در دست داشتن گواهی اختراع، می تواند اشخاص ثالث را از اقدام به ساخت و استفاده و عرضه برای فروش یا واردکردن اختراع خود، منع کند. در رویه قضایی و قانون ، برای این حق انحصاری محدودیت هایی  پیش بینی شده است که این محدودیت ها می بایستی، سه شرط اساسی داشته باشند :

• محدودیت پیش بینی شده، می بایستی محدود به زمان باشند.
• محدودیت پیش بینی شده، نباید مغایرتی غیرمعقول با استفاده متعارف دارنده حق اختراع داشته باشد.
• محدودیت پیش بینی شده،  نباید به منافع مشروع دارنده حق اختراع، لطمه ایی وارد نماید.

مشهورترین محدودیت های حق اختراع

از آنجاکه گواهی اختراع در زمره مبانی نوظهور می باشد، تا به امروز با تلاش کشورهای توسعه یافته، محدودیت هایی در مواقع خاص برای دارنده گواهی پیش بینی شده است. این محدودیت در حقوق مالکیت فکری به “استثناء” معروف هستند و موارد زیر از نمونه های مشهور می باشند :

استثناء آزمایشی : اصولا با هدف به کارگیری اختراع برای آزمایش یا بهبود مشکلی فنی است. به این معنا که شرایطی مطلوب را برای هدایت تحقیق فراهم می کند و همچنین امکان صدور پروانه بهره برداری یا مقاصد قانونی دیگر را ارزیابی می کند.

استثناء بولار : این نام از یکی از پرونده ای مطرح شده در کشور امریکا گرفته شده است و برمبنای این قانون، اجازه استفاده از موارد مشابه اختراع ثبت شده در ارتباط با محصولات دارویی داده می شود تا از طریق آزمایشهای صورت گرفته بتوان بازاریابی داروهای مشابهی را برای آینده (پس از انقضاء گواهی اختراع مذکور) فراهم کرد. این استثناء با هدف کمک به تولیدکنندگان داروهای ژنریک است که بلافاصله پس از انقضاء مدت اعتبار گواهی اختراع، محصولات خود را وارد بازار نمایند و بازار از این دانش فنی بی بهره نماند.  همچنین این محدودیت اعمال شده راهکاری است برای کاهش قیمت دارو در بازار است.

استثناء واردات موازی : با استناد به دکترین “استیفای حق” تعیین شده است و با هدف بازاریابی در کشوری ثالث، با رضایت کامل دارنده گواهی اختراع، پیش بینی شده است و به نوعی بستر فروش در کشوری ثالث را فراهم می آورد. این رویکرد می تواند برای دارنده گواهی اختراع نیز سودآوری داشته باشد.

استثناء مجوزهای اجباری: با هدف ایجاد تعادل بین حقوق انحصاری دارندگان حق اختراع و حقوق مصرف کننده و دیگر رقبا پیش بینی شده است. موارد اعطای مجوز اجباری عبارتست از: اضطرار ملی، رویه های ضد رقابتی، استفاده عمومی غیر تجاری، اختراعات وابسته.

استثناء استفاده پیشین : با هدف بهره گیری شخص ثالث از اختراع به همراه حسن نیت قبل از تاریخ درخواست ثبت اختراع پیش بینی شده است.  داشتن حسن نیت از اهمیت به سزایی برخوردار است چراکه امکان دستیابی دو فرد به طور همزمان به نتیجه مشابه (اختراع) وجود دارد که این استثناء، بازدهی سرمایه فرد محق را تضمین می کند.

نگارنده : مریم مهردوست