مجله حقوقی اندیشه

بلاک چین (blockchain) یا زنجیره‌ی بلوکی، نتیجه‌ی فعالیت های اقتصادی در فضای مجازی است که این فعالیت در عملیات ارزی دیجیتالی، نقشی تاثیر گذار ایفا می کند. در این مطلب، به معرفی این فعالیت و ارتباط آن با حقوق مالکیت فکری پرداختیم.

بلاکچین چیست و چه ارتباطی با حقوق مالکیت فکری دارد؟

خلاصه مطلب :

دربازار رمزارزهای دیجیتالی و بیت کوین که این روزها در کل دنیا تحولی به‌ وجود آورده، حتما کلمه‌ی بلاکچین را شنیده اید. بلاکچین یا زنجیره‌ی بلوکی، سیستمی برای ثبت و ضبط داده هاست. این داده‌ها می‌توانند تراکنش های بانکی، پیام ها و موارد مختلف باشند. اما تفاوت بلاکچین با دیگر سیستم ها این است که ذخیره‌ی داده‌ها بدون وجود یک مدیر یا ناظر انجام می‌شود. به علاوه با تخریب یک نقطه‌ی مرکزی کل اطلاعات از بین نخواهد‌رفت. در ادامه بیشتر با بلاکچین که معروف‌ترین کاربرد آن بیت‌کوین است، آشنا خواهیم‌شد.

خواندن این مطلب، 5 دقیقه زمان نیاز دارد. 

بلاک چین (blockchain) یا زنجیره‌ی بلوکی چیست؟

همانطور که می‌دانیم، برای انجام تراکنش های مالی نیازمند واسط بانکی هستیم که با مراجعه حضوری به بانکها به صورت مستقیم و یا از طریق اتصال به نرم افزارهای بانکی به شکل غیرمستقیم محقق می‌شود. به طور خلاصه بلاک چین، طرفین معاملات بانکی را بدون واسطه بهم متصل می‌کند که اصطلاحا به این شکل تراکنش، تراکنش “همتا به همتا” می‌گویند. درحقیقت بلاک چین با هدف ایجاد امنیت و کاهش ریسک کلاهبرداری دیجیتالی در تبادلات مالی به وجود آمده و در رمزنگاری، خرید و فروش ارز دیجیتال استفاده شده  و امکان فعالیت فرامرزی را فراهم می‌کند. در این تراکنش مالی، تمام جزئیات و اطلاعات طرفین معامله در دفترمرکزی به صورت شفاف ثبت شده و قابل دسترسی است.

تامین امنیت تراکنش ها توسط بلاک چین

شفافیت و امکان دسترسی به اطلاعات از مزایای استفاده از بلاک چین است. در حقیقت اطلاعات تراکنش های طرفین مبادلات ارزی اعم از زمان، تاریخ دقیق مبادلات، هویت معامله کنندگان مهمور به امضای دیجیتال آنها در بلوکی مشخص ثبت می شود. هر بلوک در معاملات ارزی، همانند انسانها که هویتی مستقل دارند، قابل شناسایی و منحصر به فرد است. در نتیجه بلوک های مربوط به هر تراکنش، از دیگری متمایز و قابل تفکیک است. بلاک چین دو نوع عمومی و خصوصی دارد که درنوع عمومی آن، دسترسی برای عموم کاربران وجود دارد درحالیکه در نوع خصوصی، دسترسی تنها برای ارگان یا سازمان خاصی، ممکن است.

به زبان ساده‌تر، بلاک چین  یا زنجیره‌ی بلوکی، یک نوع سیستم ثبت اطلاعات و گزارش معتبر است که امکان هک و دستکاری اطلاعات را به حداقل ممکن می‌رساند. بلاکچین اولین بار به واسطه بین کوین مطرح شد و به نظر می رسد هدف از این نوآوری، تمرکززدایی بین المللی است. تمامی این فعالیت ها توسط هوش مصنوعی، انجام می‌شود و قراردادهای منعقد شده در این زمینه را، اصطلاحا قراردادهای هوشمند Smart Contract  می نامند.

بلاک چین (blockchain) یا زنجیره‌ی بلوکی از منظر حقوقی

در پیاده سازی قراردادهای هوشمند، نقش اصلی بر عهده داده داده یا (Data) است که در قالب رمز‌ازر یا بیت‌کوین در این زنجیره، ثبت می‌شود. این رمزارزها مشمول حقوق مادی و معنوی بوده و تحت نظام مالکیت فکری و مقررات حقوق پدیدآورندگان آثار دیجیتالی، حمایت می‌شوند.

منطبق بر کنوانسیون برن، تمامی اعضا‌ی این کنوانسیون موظف به حفظ حقوق کپی رایت دیگر افراد، در صلاحیت سرزمینی خواهند بود و همین امر باعث شده صرف انتشار اطلاعات بلاک چین در یک کشور عضو، کشور محل انتشار ملزم به حمایت از حقوق دارنده، جدا از تابعیت او باشد.

در صورت نقض حقوق مالکانه مخترع بلوک ها، سازمان مالکیت فکری جهانی معاهداتی را پیش بینی کرده است که می‌توان به معاهده کپی رایت آن سازمان اشاره کرد. (WIPO COPY RIGHT TREAT ). در این معاهده بیان شده که برخورداری از سیستم های امنیت اطلاعات ذخیره شده و به کار گیری آن در ایجاد امنیت، برای اعضا ضروری است. به نظر می‌رسد دلیل اصلی این الزام قانونی، ماهیت نامتمرکز بودن بلاک چین است.

جبران خسارت وارده به بلاک چین

در موارد بسیاری مشاهده شده، حقوق مالکانه در بستر بلاک چین، به صورتی غیرعمدی نقض می‌شود. در برخی مواقع، حقوق مالکانه به روشنی قابل تفکیک نیست و بلاک چین حاصل خلق دو یا چند نفر و صحت واگذاری این حقوق، نیازمند رضایت تمام مالکین است. ( برای روشنی مطلب می توان به آثار مشترک در حقوق مولف اشاره کرد). انعقاد قرارداد به شکل هوشمند این مزیت را دارد که بدون رضایت هیچ از مالکین، انتقال و واگذاری صورت نمی‌پذیرد و این درحالیست که اگر قرارداد اولیه به شکل هوشمند، تنظیم نشده‌باشد، امکان نقض حقوق مالکانه افزایش پیدا می‌کند.

در ایران، انتقال و واگذاری حقوق بدون رضایت دیگری در زمره معاملات فضولی قرار گرفته و جبران خسارت آن در حوزه  مسئولیت مدنی قرار می‌گیرد. در این صورت نقش بلاک چین برای تسریع در جبران خسارت وارده و استرارداد وجه، مشخص است، چراکه به دلیل ثبت تمامی اطلاعات در این مسیر، با صدور رای محکومیت به راحتی باعث مسدود شدن مسیر و سوء استفاده شده و از سویی دیگر، مراحل انتقال حق به دارنده اصلی آن، به واسطه دسترسی به اطلاعات، به راحتی ممکن خواهد بود. مزیت دیگر اطلاعات درج شده در مسیر بلاک چین، استعلام سریع و دقیق از دارایی های محکوم علیه است.

 بلاک چین در حقوق ایران

همانطور که گفتیم، از بارزترین ویژگی این بسترمبادلاتی، شفافیت و امنیت معاملات است. در حقوق ایران، انعقاد قراردادها از طریق امضا الکترونیکی و گواهی امضا در دفاتر اسناد رسمی، صورت می‌گیرد. لازم به یادآوری است امضا الکترونیکی در ایران، مکانیسمی متفاوت با امضا دیجیتالی دارد و نیازمند بسترسازی مناسب در رد و پذیرش محدوده صلاحیت حاکمیتی است.

بلاک چین در مقایسه با حقوق سنتی

جلوگیری از نسخه برداری و تضعیع حقوق در اموال فکری در فضای حقیقی و جمع آوری کالای کپی شده از بازاردر اجرا با مشکلاتی مواجه است. حال اینکه این موضوع در فضای مجازی به دلیل نظارت دقیق پلتفرم ها و بلاک چین در کمترین زمان ممکن، محقق می‌شود. به همین ترتیب جبران خسارت و دسترسی به فرد متعرض نیز سریعتر است.

با توضیحات فوق و به دلیل اهمیت در بازار تجارت جهانی، می‌توان نتیجه گرفت استفاده از این مسیر مبادلات نیازمند بستری مناسب و اولین قدم برای کشورهای در حال توسعه، امکان و اعتبار سنجی و پیوستن به کنوانسیون های بین المللی است.

گردآورنده  : مریم مهردوست