مجله حقوقی اندیشه

 خواندن این مطلب به 4 دقیقه زمان نیاز دارد.

اصالت در آثار ادبی و هنری

مفهوم اصالت چیست ؟

اصالت در آثار مالکیت فکری به این معناست که بین پدیدآورنده و اثر، رابطه ایی مستقیم وجود داشته و اثر توسط پدیدآورنده، خلق شده باشد. به عبارتی دیگر اثری اصیل است که کپی و نسخه برداری نشده نباشد. این معیار در نظام کپی رایت، معیار سنجش اصالت است. در برخی از کشورها از جمله ایران، اصالت تحت عناوینی دیگر چون ابتکاری بودن اثر بیان شده و آن را مترادف با اصالت می داند. ( قانون مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 و قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مصوب 1379)

معیار تشخیص اصالت چیست ؟

در برخی موارد مشاهده شده است که حقوقدانها بین اصالت و تازگی، تفکیکی دقیق قائل نمی‎شوند. باید یادآور شد که در آثار صنعتی و اختراعات، تازگی و نو بودن اثر علاوه بر اصالت آن، از شروط  ضروری برای حمایت قانونی است. اما این تازگی در حمایت از آثار ادبی و هنری، مطرح نیست و صرف وجود اصالت، برای حمایت قانونی کفایت دارد. بنابراین آثار ثانویه از جمله، نسخ تصویر برداری شده یا اقتباس از آثاری اولیه نیز، مورد حمایت قرار گرفته و حق مولف برای آنها به رسمیت شمرده می‌شود. همین امر باعث شده که اصالت در آثار ادبی و هنری، به ندرت مورد تردید قرار گیرد چراکه به صورت ذهنی قضاوت می‌شود نه نوعی و عینی! به نظر می‌رسد دلیل اصلی قانونگذار در ارزیابی آثار ادبی و هنری با اختراعات و آثار صنعتی، تفاوت رویکرد حمایتی قانونگذار است. بدین معنا که رویکرد قانونگذار در تبین قوانین ادبی و هنری، حمایت از پدیدآورنده و در تبین قوانین اختراعات و طرح های صنعتی، حمایت از حقوق اجتماعی است.

مفهوم اصالت در نرم افزار

آثار نرم افزاری قابلیت برخورداری حمایت دوگانه‌ی قانونگذار، تحت نظام اختراعات و حق مولف (کپی رایت) را دارد و به همین دلیل، تفکیک بین اصالت و تازگی اهمیت پیدا می‌کند. عموما وکلای مالکیت فکری در پی تحقق دو سویه بودن این ویژگی هستند، چراکه با شمول این آثار در دامنه‌ی حقوق اختراعات، موکل از حقوق مادی ارزشمندی بهره مند می‌شود.

مفهوم اصالت در آثار ادبی و هنری

اصالت در حالت کلی به دو دسته مطلق و نسبی تقسیم می‌شود.

اصالت مطلق : این نوع اصالت در خصوص آثار اولیه و آثاری که مورد نسخه برداری یا کپی قرار نگرفته است، مطرح می‌شود. به عبارتی دیگر، اثر نباید بر پایه اثری دیگر خلق شده باشد.

اصالت نسبی : این نوع اصالت در خصوص آثار ثانویه مطرح می‌شود. به عبارتی دیگر، اثر بر پایه‌ی اثری دیگر خلق شده است. برای مثال می توان آثار اقتباسی و ترجمه ها را نام برد.

با تفکیک نوع اصالت توسط کارشناسان، میزان حمایت و مرزهای رعایت حقوق مادی و معنوی مشخص می‌شود. بدین معنا که قانون به صورت مطلق از آثاری که اصالت مطلق دارند، حمایت می‌کند اما در خصوص حمایت از آثارثانویه یا آثاری با اصالتی نسبی دارند، شرط حمایت قانونگذار، رضایت پدیدآورنده اثر اولیه در استفاده از حقوق مادی و معنوی اوست. از سویی دیگر، تفکیک نوع اصالت در آثار اقتباسی به دشواری محقق می‌شود. به طور خلاصه می توان گفت که معیار تشخیص تازگی، نوعی و معیار تشخیص اصالت، ذهنی است.

اصالت در مصادیق آثار ادبی و هنری

تشخیص اصالت در آثار ادبی و هنری، رابطه ای مستقیم با نوع اثر دارد.

آثار ادبی : در این آثار، اصالت ایده معیار حمایت نبوده و صرفا اصالت در شکل بیان ظهور ایده معیار است. بنابراین یک ایده می تواند به اشکال مختلف ظهور پیدا کند و هرکدام از این اشکال، مورد حمایت قانونگذار قرار گیرد.

آثار موسیقیایی : اصالت در این نوع آثار به تمامی عناصر و اجزاء اثر تعلق پیدا می کند. بدین شرح که ملودی، هارمونی و ریتم اثر موسیقیایی به تفکیک قابل حمایت است. از سویی دیگر باید به این نکته توجه کرد که شرط حمایت، ضرورت اجرای اثر توسط خالق اثر نیست و اثر می تواند برای اجرا و تدوین به دیگری سپرده شود.

آثار تجسمی : در این نوع آثار، معیار سنجش اصالت برخلاف دو مورد مطرح شده در بالا که اجرای شخصی معیار سنجش قرار نگرفته، اجرای شخصی اثر توسط پدیدآورنده است. در آثار مشترک تجسمی، به دلیل مشارکت پدیدآورندگان، تعلق اصالت به تمام پدیدآورندگان ممکن و نقش پدیدآورنده در خلق اثر مشترک، معیاری برای تحقق اصالت است.

پایگاه های داده : پایگاه داده به معنای طبقه بندی ارزشمند اطلاعات است و مانند طبقه بندی پروانه ها بر اساس معیارهای متفاوت که در حالت کلی به دو دسته فیزیکی – کاغذی و الکترونیک تقسیم می‌شود. اصالت در پایگاه های داده در نحوه چینش اطلاعات است.

هنرهای معاصر

هنرهای معاصر از جمله آثار مفهومی است و معیار اصالت در این نوع آثار، دو شرط دارد :

–  اثر نشأت گرفته از ایده باشد یا به عبارتی ایده منجر به آفرینش اثر شود.

– ادراک بیننده از اثر و ارزشگذاری ببینده، اثر را اصیل می کند. لازم به یادآوری است که ضرورتی به یکسان بودن ادراک تمامی بینندگان در ارزش هنری اثر نیست و هریک از بینندگان می توانند درک متفاوت داشته باشند اما به محض ارزشگذاری یک بیننده، اثر معاصر، اصیل محسوب خواهد‌شد.

گردآورنده  : مریم مهردوست