مجله حقوقی اندیشه

نام تجاری و ابعاد حقوقی آن :

نام تجاری چیست ؟

نام تجاری عنوانی است که یک تاجر با هدف متمایز کردن خود از دیگر تجار و معرفی کسب و کار به بازار هدف، آن را انتخاب می کند. در عرف نام تجاری به اسم تجاری یا بازرگانی نیز شهرت دارد ومعادل انگلیسی آن Trade Name  است. Trade در معنای عام و مختص بازرگانی، صنعت، خدمات و کشاورزی است. متاسفانه سازمان جهانی مالکیت فکری نیز تعریف دقیق و جامعی از نام تجاری ارائه نکرده و پراکنده به آن پرداخته است.

علم حقوق برای نام تجاری ارزشی اقتصادی پیش بینی کرده و آن را از دارایی های تاجر و بنگاههای تجاری و زیرمجموعه قوانین تجارت و مالکیت فکری می داند. نام تجاری اغلب در کنار علامت تجاری قرار گرفته و یکی از مهم ترین دارایی های مادی و معنوی پدیدآورندگان و تولیدکنندگان بوده و خطر تعرض به این اموال همیشه وجود داشته است.

نام تجاری و عناوین مشابه

ممکن است نام تجاری با مفاهیم مختلفی از جمله علامت تجاری، نشانهای جغرافیایی، نام دامنه و برند اشتباه گرفته شود. در ادامه به وجوه تشابه و تمایز این مفاهیم با نام تجاری می پردازیم.

علامت تجاری : ترکیبی از نشانه هاست که وجه تمایزبخشی به کالا و خدمات اعطا می کند.

تشابه علامت تجاری با نام تجاری در چیست ؟

– وجه تمایزبخشی هر دو برای مصرف کننده.

– قانونگذار برای انتخاب و طراحی هردو محدودیت و ممنوعیت قانونی پیش بینی کرده، برای مثال اسامی و طرح های منافی عفت ممنوع است.

– در اغلب مواقع نام وعلامت تجاری انتخابی از سوی دارنده کالا و خدمات یکسان است.

– اصل بر اختیاری بودن ثبت هر دو است مگر در مواردی که قانون مقرر کرده اعم از محصولات دارویی و بهداشتی وخوراکی.

– ناقض نام یا علامت تجاری مستوجب مجازات کیفری است.

تفاوت علامت تجاری با نام تجاری در چیست ؟

– نام تجاری معرف تاجر و بنگاه تجاری، در حالیکه علامت معرف کالا یا خدمات ارائه شده است.

– محدودیتی در طراحی علامت تجاری وجود ندارد درحالیکه نام تجاری صرفا می تواند ترکیبی از حروف و اعداد باشد بنابراین گستردگی علامت تجاری را ندارد.

– مرجع ثبت علامت تجاری اداره مالکیت صنعتی است در حالیکه منطبق بر قوانین داخلی ایران برای ثبت نام تجاری باید به اداره ثبت شرکتها مراجعه کرد. از سمت حقوقدانها انتقاداتی فراوانی به این موضوع وارد شده که درادامه به آن می پردازیم.

– مدت اعتبار ثبت علامت تجاری ده سال است هرچند قابلیت تمدید دارد، اما نام تجاری محدودیت اعتبار نداشته و مادامی که شرکت منحل نشده قابلیت حمایت دارد. عموما در کشورهای توسعه یافته مشروط به حسن شهرت نام تجاری تا سالها بعد از انحلال نیز به دلیل سبق استفاده، معتبر هستند.

– علامت تجاری در صورت عدم استفاده قابل ابطال با تقاضای ثالث را دارد، درحالیکه این امکان برای نام تجاری پیش بینی نشده است. امکان انتقال علامت تجاری وجود دارد درحالیکه انتقال نام تجاری با واگذاری کامل شرکت محقق می‌شود.

– تجربه نشان داده نام تجاری از علامت تجاری ارزش اقتصادی بیشتری دارد چراکه با ممنوعیت قانونی در استعمال نام تجاری، هویت آن از بین می رود، درحالیکه این ممنوعیت در علامت تجاری قابل جبران و جایگزینی است.

 نشان های جغرافیایی : نشان جغرافیایی نشان یا نمادی بیان کننده‌ی مبدا جغرافیایی کالا و خدمات، و در حقیقت نشانی برای انتساب یک کالا با خصوصیات و کیفیتی ویژه به یک منطقه جغرافیایی خاص است. این ویژگی می تواند آب و هوا و اقلیم جغرافیایی مانند پسته رفسنجان یا عامل خاص انسانی مانند فرش ایرانی باشد.

وجوه تشابه نشان های جغرافیایی با نام تجاری : حمایت از آنها مشروط به ثبت نبوده و ثبت آنها اختیاری است.

وجوه تمایز نشان های جغرافیایی با نام تجاری :

– در طراحی نشانهای تجاری محدودیتی وجود ندارد، درحالیکه نام تجاری صرفا می تواند ترکیبی از حروف و اعداد باشد. بنابراین گستردگی نشانهای جغرافیایی را ندارند.

– امکان انتقال نشان های تجاری مطلقا وجود ندارد. درحالیکه نام تجاری با واگذاری بنگاه تجاری، ممکن می‌شود.

نام دامنه : نام دامنه عبارتست از کلمات اختصاری که در قالب ” نام دامنه” به کاربران فضای مجازی پیشنهاد می شود. با درج آن در فضای مجازی به شکلی اتوماتیک، به زنجیره پیچیده ای از اعداد و ارقام طولانی به آدرس انحصاری دارنده نام دانه متصل خواهدشد. بنا به دامنه استفاده از نام دامنه با پسوندهای .com   یا .ir ثبت می‌شود.

وجوه تشابه نام دامنه با نام تجاری : طراحی هر دو منحصر به حروف و اعداد یا ترکیبی از هردو است.

وجوه تمایز نام دامنه با نام تجاری :

– بستر شناخت آنها متفاوت است. بدین معنا که نام تجاری درفضای حقیقی وجه متمایز کننده دارد و نام دامنه در فضای مجازی.

– نام تجاری ماهیتی حقوقی داشته درحالیکه نام دامنه ماهیتی مجازی دارد.

– رابطه ایندو عموم و خصوص من وجه است و ممکن است در برخی مواقع نام تجاری و دامنه یکسان باشد.

برند : برند در قوانین و مقررات حقوقی تعریفی مستقل ندارد، اما می‌توان در تعریف آن گفت : ” نام یا علامت تجاری که فارغ از ثبت آن بین مصرف کنندگان شناخته شده و عموما این شناخت بر حسن کیفیت کالا و خدمات استوار است”. در حالت کلی دامنه اطلاق برند گسترده تر است و مشمول علامت تجاری، نشان های جغرافیایی و نام دامنه نیز می‌شود. می توان گفت بیش از هرچیز، بیانگر نقش اقتصادی کالا یا خدمات در بازار است درحالیکه نام تجاری ماهیتی حقیقی و حقوقی دارد.

نام تجاری در حقوق ایران

نام تجاری در باب چهاردهم  قانون تجارت مصوب 1311 و قانون ثبت اختراعات، علائم تجاری و طرح های صنعتی مصوب 1386 و در برنامه پنجم توسعه مصوب 1389 بیان شده است. در قوانین و مقررات داخلی، متاسفانه دو مرجع متفاوت یعنی اداره ثبت شرکتها و اداره مالکیت صنعتی را برای ثبت معرفی کرده اند که به دلایل مطرح شده در ادامه‌ی مطلب، نقدهایی به آن وارد است.

– ایران به دلیل الحاق به کنوانسیون پاریس از سال 1337 مکلف به تنظیم مقرراتی در حمایت از نام تجاری بوده که تا به امروز مغفول مانده است.

– ایران به عنوان عضو ناظر در سازمان تجارت جهانی باید بداند که یکی از شروط مهم حضور سرمایه گذاران خارجی، بستر و زیر ساختهای حقوقی در حمایت از نام تجاری است که تا به امروز مغفول مانده است.

– از آنجاکه در آیین نامه اجرایی  قانون ثبت اختراعات، علائم تجاری و طرح های صنعتی مصوب 1386، ماده ای در خصوص ثبت نام تجاری و ویژگی آن به تصویب نرسیده،اداره مالکیت صنعتی در عمل از ثبت و حمایت نام تجاری خودداری کرده و زمانی آن را قابل حمایت می داند که در کنار علامت تجاری ثبت شده باشد! پس می توان نتیجه گرفت در ایران اگر اموالی مشمول علامت تجاری باشد در اداره مالکیت صنعتی ثبت و حمایت می‌شود، در غیراینصورت امکان ثبت مستقل به دلیل فقدان مواد قانونی، وجود ندارد.

گردآورنده : مریم مهردوست