مجله حقوقی اندیشه

تمکین یکی از تعهداتی است که بر اثر عقد ازدواج بین مرد و زن ایجاد می شود. در باور عام، به موجب این تعهد زن وظیفه تمکین از مرد را دارد. در این مطلب به بررسی این موضوع و پیامدهای عدم تمکین زن و مرد پرداختیم.

مدت زمان لازم برای خواندن این مطلب: 5 دقیقه

تمکین و عدم تمکین زن از شوهر به چه معناست؟ 

تمکین در لغت به معنای الزام است. اما در عموم به وظایفی گفته می‎شود که زن و شوهر در مقابل یکدیگر به عهده می‎گیرند. عدم تمکین زن منتج به پیامدهایی مانند محروم شدن از نفقه می‎شود. به لحاظ عرفی، غالبا واژه‎ی تمکین را برای زنان استفاده می‎کنند، به معنای آنکه زوجه (زن) موظف است در مقابل شوهرش به یکسری ازوظایف پایبند باشد و حقوق شوهر خود را رعایت کند. همچنین تمکین عام به معنای آن است که زن در امور خانوادگی مانند (قبول ریاست شوهر و محترم شمردن اراده او در تربیت فرزندان و اداره مالی خانواده) موظف به اطاعت از همسر خود باشد و تمکین خاص  ناظر به روابط زناشویی است.

بنابراین دو نوع تمکین تعریف شده است: تمکین عام به معنای اطاعت از همسر و تمکین خاص در روابط زناشویی.

البته زن در صورتی مکلف به تمکین از شوهرش است که ضرری برای خود نداشته ‎باشد. عدم تمکین یا نشوز به معنای عمل نکردن به وظایف زناشویی است و زن ناشزه محسوب می شود. در نتیجه عدم تمکین زن نفقه به او تعلق نخواهد گرفت و تا هنگامی که زن از شوهرش تمکین نکند مرد می تواند از پرداخت نفقه به همسرش خودداری کند.

در چه صورت عدم تمکین قانونی است؟ 

در برخی از موارد به دلیل وجود موانعی، قانون و شرع این اجازه را به زن می‎دهد که از تمکین امتناع نماید و همچنان از حق نفقه برخوردار شود.

– ابتلای شوهر به بیماری جنسی و مقاربتی به این صورت که هرگاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض جنسی و مقاربتی شود، از جمله این موارد است و زن حق دارد که از نزدیکی با همسر خود خودداری کند و امتناع در این صورت مانع از حق نفقه نخواهد‌بود.

– به موجب قانون مدنی اگر زندگی زن با همسرش در یک منزل متضمن ضرر بدنی، مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می ‎تواند مسکن جداگانه اختیار و از تمکین خودداری کند. بدیهی است در چنین شرایطی حق نفقه او برقرار است.

– اصولا حق تعیین منزل به مرد اختصاص دارد اما در صورتی که حق تعیین منزل به زن واگذار شده ‎باشد، زن می‎تواند از زندگی در منزل مشترک با مرد خودداری کند، اما سایر وظایف مرتبط با تمکین زن همچنان برقرار است.

– بیماری زن نیز از جمله مواردی است که زن مجاز به عدم تمکین از همسرش است. همچنین در زمان عادت ماهیانه نیز زن می تواند از تمکین خودداری کند.

– طبق قانون مدنی، تا هنگامی که رابطه زناشویی میان زن وشوهر برقرار نشده باشد، زن می ‎تواند تا هنگامی که تمام مهریه به او پرداخت نشده است، از شوهر خود تمکین نکند البته زن از حق نفقه برخوردار خواهد بود.

تمکین در دوران عقد به چه صورتی است؟

با توجه به آنکه شوهر در دوران عقد (عرفا معادل نامزدی است) وظیفه پرداخت نفقه را ندارد، زن نیز وظیفه تمکین به معنای خاص یا همان رابطه زناشویی را ندارد. طبق نظر قاضی دادگاه، ابتدا شوهر باید لازمه تمکین همسر،که شامل خوراک پوشاک و مسکن مناسب است، را فراهم نماید و سپس تقاضای تمکین زن را داشته ‎باشد. باتوجه به فراهم نشدن شرایط زندگی در دوران عقد، عدم تمکین در این دوران کاملا امری قانونی برای زن محسوب می‎شود.

دادخواست الزام به تمکین چیست؟

دادخواست الزام به تمکین، به دلیل آنکه در حوزه امور غیرمالی قرار دارد باید در دادگاه های خانواده و شورای حل اختلاف مورد بررسی و رسیدگی قرار گیرد. دادخواست الزام به تمکین از سوی مرد در خصوص دریافت مطالبات و حقوق خود برعلیه زن تنظیم می ‎شود که پس از ارجاع به مراکز قضایی، زن نیز در جریان آن قرار خواهدگرفت. مدارک لازم برای دعوای الزام به تمکین شامل : سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی مرد، اجاره نامه یا سند مالکیت منزل، اظهارنامه مبنی بر دعوت رسمی از زوجه (زن) درخصوص بازگشت به زندگی مشترک و استشهادنامه مبنی بر ترک منزل مشترک از سوی زن است. البته همان طور که بیان شد مرد باید شرایط تمکین از جمله تهیه مسکن را فراهم کند و در صورت عدم تمکین همسر می ‎تواند درخواست الزام به تمکین نماید.

تمکین و مهریه چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟ 

بسیاری از مردم نسبت به ضرورت تمکین توسط زن و پرداخت مهریه توسط مرد آگاهی دارند، برخلاف آنچه بسیاری از مردم تصور می کنند عدم تمکین و یا نشوز از سوی زن موجب سقوط مهریه نمی شود و فقط حق دریافت نفقه را از بین می برد. درحقیقت تمکین به معنای فرمانبرداری همسر در مقابل خواسته‎ها و توقعات مشروع و قانونی مرد است. مهریه نیز حقی است که به محض انعقاد عقد برای همسر و به عهده شوهر قرار گرفته مهریه تحت هیچ شرایطی اسقاط نمی شود مگر آنکه زن درزندگی زناشویی و یا در مواردی مانند طلاق توافقی آن را بذل نماید. (ببخشد)

 زن تا چه مدتی می تواند از همسرخود تمکین نکند؟

اصولا مدت خاصی برای اثبات عدم تمکین زن متصور نیست. نمی‎توان گفت اگر زنی بدون اجازه شوهرش به منزل خانوادگی خود سر بزند، مرتکب عدم تمکین شده است. بنابراین در هرمورد با توجه به پرونده می‎توان مدت متفاوتی را برای اثبات عدم تمکین قائل شد.

عدم تمکین مرد به چه صورتی است؟

برخی تصور می کنند تمکین مختص به زنان است، درحالی که این موضوع صحیح نیست و علاوه بر زن، شوهر نیز در موارد متعددی مکلف به رعایت حقوق قانونی همسر خود است. عدم تمکین مرد ممکن است مصادیق مختلفی داشته‎باشد. عدم تمکین خاص یا برقرار نکردن رابطه زناشویی (به دلایل غیرمتوجه)، عدم تمکین به صورت ترک نمودن زندگی مشترک بدون دلیل موجه، عدم تمکین مرد به دلیل عدم تشکیل زندگی مشترک با همسر از جمله این موارد است.  بنابراین در هریک از این موارد زن می‎تواند اظهارنامه حقوقی مبنی بر عدم تمکین شوهر یا ترک منزل توسط شوهر را به دادگاه ارائه دهد.

عدم تمکین چگونه اثبات می شود؟

اثبات عدم تمکین زن  از سوی مرد در مراجع قضایی او را از بسیاری حقوق قانونی منع می‎کند. برای مثال نفقه به زن تعلق نگرفته و همچنین کسب مجوز ازدواج مجدد از سوی دادگاه برای شوهر ایجاد می‎شود. به علاوه امکان طرح دعوای طلاق از سوی مرد فراهم می‎گردد. در همه ‎ی این موارد اقدام شوهر باید پس از اثبات نشوز (نافرمانی) زن باشد.

درابتدا مرد دادخواست الزام به تمکین را به دادگاه ارائه می‎کند و چناچه در دادگاه دعوا ثابت شده و زن محکوم به تمکین شود، مرد می ‎تواند برای مطرح نمودن دعاوی دیگر مانند دادخواست طلاق یا کسب ازدواج مجدد اقدام نماید. همچنین در خصوص عدم تمکین شوهر،  زن می ‎تواند اظهارنامه‎ای تنظیم و آمادگی برای تمکین و زندگی مشترک را اعلام کند. به علاوه زن امکان ارائه ‎ی دادخواست نفقه و دادخواست تهیه مسکن متناسب با شان خود را به دادگاه دارد.

زن ناشزه به چه کسی می گویند؟

زن در صورتی که از شوهرش اطاعت نکند، ناشزه نامیده می‎شود. در اصطلاح حقوقی نیز ناشزه به زنی گفته می ‎شود که از دستورات و خواسته های معقول و مشروع شوهرش پیروی نکند، بنابراین در دعوای اثبات عدم تمکین مرد، درواقع شوهر نشوز همسرش را به اثبات می‎رساند.

گردآورنده : نگین ارزانی