مجله حقوقی اندیشه

خواندن این مطلب به 3 دقیقه زمان نیاز دارد.

معنی ولایت چیست ؟

ولایت در مفاهیم حقوقی به معنای سرپرستی است و عموما ولی، مسئولیت سرپرستی را بر عهده دارد. ولایت در مفاهیم فقهی متفاوت است و به دو دسته تکوینی و تشریعی تقسیم می شود که پرداختن به آن، خارج از هدف این نوشتار است. در ولایت قانونی و قهری،  سرپرستی با ولی است و او را  “ولی قانونی” یا “ولی قهری” می دانند.

معنی ولایت قانونی و قهری چیست؟

قانونی یا قهری، به معنای اجباری است و ولایت قانونی و قهری، در مفاهیم حقوقی، تفاوتی با یکدیگر ندارند. ولی یا سرپرست قانونی، در حقیقت همان “پدر” و “جد پدری” است که مهمترین وظیفه آنان، برعهده گرفتن سرپرستی است. قهری یا قانونی تلقی کردن آن به دلیل حاکمیت قانون بوده و اجرای آن، نیازمند حکم قانون نیست. این بدین معناست که “پدر” و “جد پدری” نمی تواند بدون دلیل، از مسئولیت خود شانه خالی کنند.

این اشخاص وظیفه سرپرستی محجورین را برعهده دارند. محجورین اشخاصی هستند که به دلایلی که در ادامه به آن می پردازیم، نمی توانند به راحتی در امور خود، تصرف کنند. به همین دلیل، قانون حمایت ویژه ای از این افراد می کند.

در قانون محجورین به چند دسته تقسیم می شوند ؟

به طور کلی، محجورین به سه گروه از افراد زیر تقسیم می شوند:

صغیر : افرادی که به سن بلوغ و رشد نرسیده اند و نمی توانند خوب و بد، سود و زیان مالی را تشخیص دهند، به همین دلیل، حق انجام اعمال حقوقی از جمله خرید و فروش را ندارند.

مجنون : فردی که قوای عقلانی اش دچار اختلال شده است. این حالت درجات مختلفی دارد که در همه آن حالات، فرد نیازمند ولی یا سرپرست است.

سفیه : فردی که علی رغم رشد جسمانی، توانایی اداره اموالش را ندارد و عموما اموال خود را در مصارفی غیرعقلایی، خرج می کند.

باید به این نکته اشاره کرد که اگر فرزندی از دوران کودکی، مجنون بوده و جنون او تا بلوغ ادامه دار باشد، ولایت “پدر” و “جد پدری” باقی می ماند. در غیراینصورت، دادگاه برای او سرپرست انتخاب می کند که می تواند همان پدر و جد پدری باشد.

ولی، پدر و جد پدری است که اختیارات آن در قانون، بیان شده و تنها منحصر به امور مالی نیست. برای مثال می توان به اذن پدر در ازدواج دختر باکره، اشاره کرد. عموما، قیم در صورت نبود ولی قهری، مسئولیت اداره امور محجور را بر عهده دارد. این امور از سوی دادگاه، تعیین می‎شود و اختیارات او محدودتر از ولی است.

معنی سقوط ولایت در قانون چیست؟

منطبق بر قانون، در مواقعی که “ولی” برخلاف مصلحت محجور، اقدام کند، حق ولایت از او ساقط می شود. بدین ترتیب هر زمان ولی قهری به هر علتی ممنوع التصرف شود، حق ولایت از او ساقط می شود. برای مثال چنانچه “ولی” به دلیل ورشکستگی ممنوع التصرف شود، تا زمان رفع ورشکستگی از سرپرستی ممنوع است و در این زمان بنا به حکم دادگاه، برای محجور، قیم تعیین می گردد. در مواردی مشاهده شده که دادگاه برای قیم، امینی نیز تعیین می کند که وظیفه او نظارت بر اعمال قیم است. این تصمیم دادگاه اصطلاحا به ” ضم امین” موسوم است. در اینصورت قیم بدون موافقت امین، نمی تواند معاملاتی را برای محجور انجام دهد.

منطبق بر ماده 1193 قانون مدنی، پایان ولایت ولی در نوع اول (صغار) پس از رسیدن طفل به سن بلوغ و رشید شدن او است.

نگارنده  : مریم مهردوست