رحم اجاره ای و شرایط حقوقی آن در قانون ایران
یکی از راهکار فرزند آوری در زوجین ناتوان، زایمان از طریق رحم اجاره‌ای است. در این مطلب با این موضوع و آثار حقوقی آن، آشنا می‌شویم.
رحم اجاره ای ( مادر جایگزین ) و شرایط حقوقی آن در قانون ایران
خلاصه مطلب :
برای زوج‌هایی که نسبت به فرزندآوری خود نا‌امید شده‌اند، رحم اجاره‌ای یک راهکار مناسب است. اگر افراد این روش را انتخاب کنند از نظرحقوقی چه مسائلی باید در نظر گرفته شود و آیا مادرجایگزین مسئولیتی به نوزاد خواهد‌داشت ؟ استفاده از رحم اجاره‌ای در ایران از نظر قانونی پذیرفته شده است ؟
خواندن این مطلب، 3 دقیقه زمان نیاز دارد.
معنای رحم اجاره‌ای یا مادر جایگزین چیست؟
یکی از راهکارهای فرزندآوری در زوج های نابارور، اجاره رحم یا انتخاب مادر جایگزین است. در این روش، متقاضی رحم خود را با هدف حمل، اجاره می‌دهد و به بیانی جایگزین مادر اصلی می‌شود. در حقیقت تخمک زوجه و اسپرم زوج پس از لقاح مصنوعی در رحم متقاضی، به صورت مصنوعی قرار می‌گیرد.
از نظر قانونی، رابطه مادر جایگزین و والدین اصلی با فرزند چگونه است ؟
واضح است که مادر جایگزین صرفا نقش رشد نطفه و پروش جنین را دارد، بنابراین پس از زایمان، تمام حقوق و سرپرستی فرزند بر عهده‌ی والدین اصلی اوست. این موضوع در حقوق ایران، بیش از یک دهه است که اتفاق می‌افتد و عموما با نظارت کلینیک های تخصصی مراکز ناباوری و با انعقاد قرارداد بین متقاضی یا کاندید اجاره‌ی رحم و زوج های خواهان فرزند صورت می‌پذیرد. متاسفانه این روش باروری در ایران، با مشکلاتی از جمله نامشخص بودن مبلغ اجاره روبروست که دلیل آن، نبود نظارت دقیق و کارآمد است.
شرایط لازم در انعقاد قرارداد اجاره رحم چیست؟
مانند دیگر عقود، طرفین قرارداد در این عقد، نیازمند اهلیت و شرایطی خاصی هستند که عموما به دو صورت تجاری و غیرتجاری ( دوستانه) منعقد می‌شود. طرفین عبارتند از زوجین نابارور ( والدین حکمی) و مادر جایگزین (صاحب رحم) هستند. هرچند این عقد از عقود رضایی است و نیازمند تشریفات خاصی نیست اما به منظور شفافیت طرفین، توصیه شده این توافق به صورت مکتوب، تنظیم شود. اجاره رحم در قالب تجاری مستلزم پرداخت اجاره‌ی رحم و هزینه های تبعی وضع حمل برای مادر جایگزین است. اجاره‌ی رحم در قالب غیر تجاری، عموما از طریق اجاره‌ی رحم از بانوان بستگان زوجین محقق می شود که مادر جایگزین، هدفی انسان دوستانه داشته و در قبال آن هزینه‌‌‌ای مطالبه نمی‌کند.
شرایط لازم برای زوجین متقاضی رحم اجاره‌ای چیست؟
اولین شرط برای زوجین متقاضی، ناتوانی باروری است به ویژه که این ناتوانی از سمت زوج باشد.
رابطه زوجیت والدین متقاضی باید به شکلی رسمی و قانونی اعم از دائم یا موقت باشد، یعنی در روابط ناشی از ازدواج سفید، امکان تقاضای رحم اجاره‌ای نخواهد بود .
دلیل اصلی اجاره‌ی رحم باید ناتوانی زوجین، مشکلات پزشکی رحم، نداشتن رحم ویا به خطر افتادن سلامت و زندگی مادر اصلی باشد. مدارک مثبت ادعا نیز توسط پزشک متخصص، الزامی است.
شرایط لازم برای کاندید رحم اجاره‌ای چیست؟
شرط تاهل، از موارد الزامی برای اجاره رحم مادر جایگزین نیست، اما باید در نظر داشت در صورت تأهل مادر جایگزین، اذن مکتوب همسر او ضروری است چراکه به شکلی غیرمستقیم، حقوق زناشویی او نیز در دوران بارداری، محدود شده و از سویی دیگر او باید سلامت روان و اخلاق داشته باشد، تا خطری متوجه جنین نگردد.
انجام آزمایشات لازم پزشکی از جمله هپاتیت و ژنیک برای آماده سازی رحم و دریافت گواهی سلامت نیزالزامی است.
وضعیت سرپرستی نوزاد در رحم اجاره‌ای یا مادر جاگزین
رابطه طرفین این عقد اجاره و مسئولیت و تعهدات آنها در چارچوب زمان آماده سازی رحم و بارداری است، بنابراین رابطه طرفین پس از تولد نوزاد، از بین می رود و مادرجایگزین، حق سرپرستی نوزاد را ندارد. هیچ ادعای بعد از تولد فرزند، مسموع نخواهد بود. نکته قابل توجه این است که این عقد، از عقود جایز است و هیچکدام از طرفین حق انصراف و عدم ایفای تعهدات خود را ندارند و قاعده فقهی، اصاله اللزوم، حاکم است.
توصیه می‌شود افراد قبل از هرگونه اقدامی به تمام جوانب این تصمیم بیاندیشند تا مشکلی ایجاد نشود.
نگارنده : مریم مهردوست