بازار خاکستری – Gray Market  چیست؟

قبل از پرداختن به موضوع نوشتار لازم است بازار خاکستری تعریف گردد. بازار خاکستری نتیجه واردات کالا، توسط افرادی است که هیچگونه رابطه قراردادی و حقوقی با مالک فکری ندارند و در مفاهیم حقوقی، با واردات موازی، یکسان است که در نتیجه واردات موازی، بازار اصطلاحا شفافیت خود را از دست داده و خاکستری می گردد بدین معنا که منشاء اصلی تامین کننده اصلی کالا در بازار کمرنگ می شود. بازار خاکستری  به Gray Market  بین فعالین اقتصادی نیز معروف است. برای مثال تصور کنید که علامتی در ایران ثبت شده باشد و همین علامت در کشور دیگری، بدون رضایت دارنده ایران، ثبت شود . بدیهی است که دارنده ثبت علامت در ایران می تواند به واردات این علامت مذکور به  ایران و خاکستری کردن بازار اعتراض نماید.

واردات موازی علائم تجاری

همانطور که سابقا گفته شده است، وجود علامت بر روی کالا بیانگر مبدا تولید کالا و کیفیت کالا است و علاوه بر آن کارکرد تبلیغاتی نیز دارد.  به همین دلیل است که واردات موازی کالاهای منقوش به علامت تجاری، در برخی مواقع، سبب بروز خسارات ماهوی بسیاری برای دارنده علامت می گردد.

دراین میان استددلال های مالکین علامت حکایت از غیرقانونی بودن واردات به  دلیل گمراهی مصرف کننده در منشاء و مبدا کالا دارد و به همین دلیل خواهان ممنوعیت واردات موازی هستند از سویی دیگر، منافع مصرف کننده ایجاب می کند که به کالایی با قیمت مناسبتر دسترسی داشته باشد و متخصصان این حوزه در پی ایجاد تعادل هستند که تا به امروز به نتیجه روشنی دست نیافته اند.

واردات موازی دارو

تجارت و واردات موازی دارو در نقاط مختلف جهان بسیار دیده شده است و عموما این تجارت در خصوص داروی بیماری های خاص بیشتر اتفاق می افتد. برای مثال اخبار صادرات  داروی درمان ایدز به قیمتی نازل از اروپا به افریقا به کررات شنیده شده است که پس از مدتی به اروپا برمی گردد ! این نوع تجارت از جمله تجارت های پر رونق دنیای بی رحم تجارت امروزی است.

واردات موازی بسیار حایز اهمیت است چراکه این کالا در سرار دنیا نوید سلامتی و درمان بیماری هاست و نتیجه تجلیات فکری صاحبان اندیشه است. ضمن اینکه موافقتنامه تریپس، داروها را در قالب اختراع حمایت می کند و بدین ترتیب صاحبان این آثار، دارای حقی انحصاری می باشند و با توسل به این حق می توانند مانع از هرگونه بهره بردای غیرمجاز گردند و در عالم حقوق، نه تنها این رویکرد ناعادلانه نیست بلکه پاداشی بر خلق اثر مبتکرانه اوست.

با توضیحات فوق، چنانچه مالکان دارو، اقدام به ثبت دارو ننمایند، حقی انحصاری به وجود نمی آید و رقبای دارویی بدون دغدغه فعالیت می کنند اما به محض ثبت دارو در غالب اختراع، حق اعطای امتیاز بهره بردرای به متقاضیان را دارا می شوند و به نوعی بازار با محدودیت مواجه می شود. در حقیقت مخترعان دارویی در حوزه مالکیت فکری به دلیل نقش حساس و تعیین کننده آثار فکری خود در سلامت انسان، خود را در مقامی بالاتر از سایر مدعین مبدعان فکری می دانند و در پی استثناء کردن دارو از “دکترین استیفای حق” و “واردات موازی” هستند چراکه با اعمال دکترین استیفای حق در اولین فروش دارو، انگیزه برای ادامه تحقیقات در آن زمینه برایشان باقی نخواهد ماند. هرچند این تلاشها در کشف داروی های بیماری های اپیدمیک از جمله کرونا، به دلایل حقوق بشری بی نتیجه است . از سویی دیگر وزارت بهداشت اغلب کشورها، تمام تلاش خود را برای در دسترس قرادادن داروی موثر بیماری های خاص، با حداقل قیمت و دسترسی عمومی، به کار می برند و زمانیکه منافع عمومی ایجاب کند، داروها با بهای حداقلی و تعداد زیاد در اختیار عموم قرار می گیرد.

لازم به یادآوری است که در برخی مواقع واردات موازی دارو مستلزم هزینه بسته بندی مجدد است و همین امر باعث تحت الشعاع قرار گرفتن مزایای آن می شود . با تمام این تفاسیر و علیرغم تلاش متخصصینِ حوزه مالکیت فکری، به نظر می رسد دنیای تجارت تا به امروز موفق تر عمل کرده چراکه تدابیر قانونی و امنیتی ویژه ایی در منع این واردات، صورت نپذیرفته است.

گردآورنده  : مریم مهردوست