شرایط ابطال معامله چیست؟
حتما تا به حال برای شما هم پیش آمده که قراردادی را امضا کنید یا معامله ای بین شما و شخصی دیگر منعقد شود. قراردادها یا معاملات لازمه ی ایجاد نظم میان روابط انسانهاست. انعقاد قراردادها و بر هم زدن آنها هم تابع قواعد مشخصی است. یکی از اصطلاحات مرتبط با قراردادها، بطلان یا ابطال قرارداد است. در این مطلب به توضیح در مورد بطلان یا ابطال قراردادها پرداختیم.
حتما بارها این جمله را شنیده اید که مثلا این قرارداد یا معامله باطل اس. اما منظور از بطلان معاملات چیست؟ در چه صورتی می توان گفت که یک معامله باطل است؟
بطلان قراردادها به چه معنی است؟
هر قرارداد که میان دو شخص برقرار می شود، آثاری اصلی و فرعی برای آنها دارد. برای مثال عقد ازدواج یا نکاح نوعی قرارداد است که با جاری شدن آن، زن به مرد محرم شده و دو طرف نیز از نظر قانونی نسبت به هم وظایفی خواهند داشت. نمونه ی دیگر عقد بیع (خرید و فروش) انتقال مالکیت از فردی به فرد دیگر است.
در برخی مواقع، با عدم رعایت قواعد و مقررات که قانونگذار پیش بینی کرده، نمی توان یک قرارداد را قانونی و منعقد شده، تلقی کرد. در واقع می گوییم که قرارداد یا معامله باطل است. این بدان معناست که اصولا هیچ معامله یا قراردادی شکل نگرفته و بوجود نیامده، در نتیجه هیچوقت آثار اصلی و فرعی مربوط به قرارداد هم منعقد نشده! نه این که ابتدا و در یک زمان معینی به وجود آمده و بعد از آن از بین رفته باشد.
در چه مواردی معاملات باطل است؟
تفاوت فسخ و انفساخ در چیست؟
زمانیکه یک قرارداد با رعایت تمامی شرایط و مقررات قانونی منعقد شود، طرفین قرارداد می‌توانند در صورت وجود برخی مواردی که قانونگذار ذکر نموده، آن را برهم بزنند. به این حالت که قرارداد با دخالت اراده ی طرفین عقد به هم میخورد، فسخ می گویند. در مواردی نیز بدون اراده طرفین و به‌صورت خودکار برهم می خورد. اگر اراده دوطرف قراداد هیچ دخالتی در از بین رفتن آن نداشته باشد، انفساخ اتفاق افتاده است.
وجود چه شرایطی که یک قرارداد را باطل می کند؟ با استناد به چه دلایلی میتوان یک قرارداد را باطل کرد؟
مطابق آنچه که گفته شد در مواردی معامله باطل است به این معنا که که اصولا هیچ معامله یا قراردادی شکل نگرفته و بوجود نیامده است. اما باطل شدن معامله در چه مواردی اتفاق می افتد؟
یک : نبود قصد در انعقاد معامله از سوی هریک از طرفین
قصد یعنی شخص باید بخواهد معامله ای را به انجام رساند. در واقع انعقاد قرارداد، انجام معامله و جاری شدن آثار آن باید با خواسته ی فرد انجام شود و اجباری در کار نباشد. بنابراین اگر شخصی، دیگری را به انجام یک معامله اجبار کند، در این حالت با توجه به اینکه به اجبار معامله ای را انجام داده ، طبق قانون، چون قصد انجام آن عقد را نداشته، قراردادی هم واقع نشده و در واقع معامله باطل است.
معاملات صوری، یکی از این موارد است. معامله صوری به معامله ای گفته میشود که افراد در ظاهر معامله‌ای را منعقد می‌کنند اما در واقع قصد انجام شدن آن را ندارند، بنابراین معامله ای بدون قصد و باطل است. در مثال دیگر، اگر فردی پس از مصرف مسکرات و در حالت مستی معامله ای را انجام دهد، با توجه به حالتی که دارد و از قصد آن اطمینان وجود ندارد، قرارداد باطل خواهد بود.
دو. نداشتن اهلیت انعقاد معامله
اهلیت به معنای صلاحیت و شایستگی دارا شدن حق است. هر انسان، شایستگی و توانایی داشتن حق را دارد اما برای آنکه بتواند حقوق خود را اعمال یا اجرا کند، باید شرایط خاصی که مهم ترین آنها عقل، بلوغ و رشد است را داشته باشد. معامله با فرد صغیر، یعنی کسی که به سن بلوغ نرسیده باشد، شخصی که عاقل نباشد یعنی مجنون ودیوانه باشد، باطل خواهد بود. همچنین در خصوص قراردادهای شخص سفیه (شخصی که نتواند همچون یک انسان معقول امور مالی خود را اداره کند) در خصوص امور مالی، باطل است.
سه. مشروع نبودن جهت معامله
ضرورتی ندارد که طرفین عقد، هدف خود از انجام معامله در قرارداد ذکر کنند، اما در صورت ذکر آن، باید کاملا مشروع باشد. اگر شخصی خانه ای می خرد، موظف نیست اعلام کند که برای چه منظوری آن را خریداری کرده اما اگر در قرارداد ذکر کند که خانه را برای تأسیس مرکز فحشا خریداری می کند، قرارداد باطل است.
چهار. معین نبودن مورد معامله
موضوع معامله گاهی یک عمل و گاهی یک مال است. یعنی در اثر یک قرارداد، گاه برای طرفین تعهدی برای انجام یک کار به‌وجود می آید و گاه تعهد برای تسلیم یک مال ایجاد میشود. موضوع معامله خواه تعهد به انجام یک کار باشد و خواه تعهد به تسلیم یک مال، باید خالی از ابهام و کاملا از نظر طرفین عقدمعلوم باشد. در غیر این صورت معامله باطل خواهد بود.
انعقاد یک قرارداد به صورت صحیحف برای طرفین حقوق و تکالیف خاصی را ایجاد می کند. بنابراین اگر هریک از آنها به تکالیف خود در مقابل طرف دیگر عمل نکند، شخصی که متضرر شده است می تواند به دادگاه مراجعه کند. در صورتی که قراردادی، مطابق مواردی که گفته شد باطل باشد، هیچ‌یک از طرفین نمی تواند طرف دیگر را به انجام تعهدات مربوط به قرارداد باطل، وادار کند.